Amazonlar'da yağış yetersizliğinin ana nedeni: Ormansızlaşma
YETER ADA ŞEKO - Yeni araştırmalar, Amazon yağmur ormanlarındaki yağış azalışının en büyük sorumlusunun ormansızlaşma olduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar, bu konunun COP30 gündeminde öne çıkmasını bekliyor.
Araştırmanın öne çıkan verileri
Nature dergisinde yayımlanan "İklim değişikliği ve ormansızlaşmanın Amazon yağmur ormanının dönüşümündeki etkileşimi" başlıklı makalede, 1985-2020 döneminde Brezilya Amazonları'ndaki 29 bölgenin uzun vadeli atmosfer ve arazi örtüsü değişimleri analiz edildi.
Araştırma bulgularına göre son 35 yılda maksimum yüzey hava sıcaklığı yaklaşık 2 santigrat derece arttı; bu artışta %83,5 etkisiyle iklim değişikliği, %16,5 etkisiyle ise ormansızlaşma rol oynadı.
Kurak mevsimdeki toplam yağışta yaklaşık 21 milimetre azalma kaydedildi. Bu azalmada etkiler %74,5 ormansızlaşma ve %25,5 küresel iklim değişikliği olarak sınıflandırıldı.
Amazon'un kapsamı ve kayıplar
Amazon yağmur ormanları Brezilya, Peru, Bolivya, Ekvador, Kolombiya, Venezuela, Fransız Guyanası, Guyana ve Surinam sınırları içinde yer alıyor. Dünyanın en büyük tropik ormanının yüzde 60'ı Brezilya'da bulunuyor ve ormanlar dünya biyolojik çeşitliliğinin en az yüzde 10'una ev sahipliği yapıyor.
WWF-Türkiye verilerine göre Amazon Nehri, dünyadaki toplam nehir akışının yaklaşık yüzde 15'ini okyanuslara taşıyor ve 6 bin 600 kilometreden fazla yol kat ediyor.
The Nature Conservancy verileri ise yalnızca Brezilya'daki Amazon ormanlarının yüzde 20'sinin son 50 yılda yok olduğunu gösteriyor.
Uzman değerlendirmeleri: İnsan etkisi ve nedenleri
Makaleyi kaleme alanlardan Sao Paulo Üniversitesi Atmosfer Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Marco A. Franco, Amazonlar'ın hem büyük bir "kimyasal reaktör" hem de su ve karbon döngüsünü düzenleyen ekosistemler olduğunu, ayrıca birçok yerel topluluğa ev sahipliği yaptığını vurguladı.
Franco, ormansızlaşmanın ana etkeninin insan faaliyetleri olduğunu belirterek, "En büyük pay, sığır çiftçiliği için otlakların genişletilmesi; bunu soya, pirinç ve şeker kamışı gibi sanayi ölçeğinde tarım ve madencilik izliyor" dedi.
Franco ayrıca, "2024'te, Brezilya Amazon'u yaklaşık 1 milyon hektar birincil orman kaybetti. Bu tahribatın yüzde 90'ından fazlası tarım için arazi temizleme ve madencilik gibi yasa dışı faaliyetlerle bağlantılı" ifadelerini kullandı.
Bölgedeki uzun vadeli kayıplara da dikkat çekildi: 1985-2021 arasında Brezilya Amazonları yıllık ortalama 11 bin kilometrekareden fazla orman kaybetti; bazı yıllarda bu rakam 25 bine kadar çıktı. 2005 sonrası sıkı politikalarla düşüş görülse de 2013'ten itibaren, özellikle 2019'dan sonra kayıplar yeniden arttı.
Politika, ekonomi ve COP30'un rolü
Franco, ormansızlaşmayı durdurmak için güçlü politik irade ile birlikte yerel topluluklara yönelik uygulanabilir ekonomik alternatiflerin gerekliliğini vurguladı. Küresel talebin (et, soya ve diğer emtialar) baskısını azaltmak için uluslararası tedarik zincirlerinin sıfır ormansızlaşma taahhütleriyle uyumlu hale getirilmesinin hayati olduğunu söyledi.
Sao Paulo Üniversitesi Fizik Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Luiz A. T. Machado ise yağış azalmasının nehir ulaşımını zorlaştıracağını, ticaret ve topluluk bağlantılarını etkileyeceğini, ekosistem değişiminin salgın risklerini artırma ihtimali bulunduğunu belirtti.
Machado, "COP30'un Brezilya'da düzenlenmesi Amazonlar'ın korunması için uluslararası toplum üzerinde önemli bir baskı oluşturacak" diyerek konferansın bir fırsat olduğuna dikkat çekti. Ormansızlaşmayla mücadelede kaynak, etkili kamu politikaları, uygulanabilirlik kapasitesi ve yerel toplulukların aktif katılımının gerekliliğini vurguladı.
Machado'nın COP30 beklentisi şu yönde: konferansın ormanların korunması için gerekli finansal kaynakları ve siyasi iradeyi harekete geçirmeye yardımcı olması. Machado, "Ormansızlaşma kısa vadede bir azınlık için kazanç sağlayabilir, ancak çoğunluk için kalıcı zararlar doğuruyor" ifadelerini kullandı.
Sonuç
Araştırma verileri, Amazonlar'daki yağış yetersizliğinin arkasındaki en güçlü etkenin ormansızlaşma olduğunu net biçimde ortaya koyuyor. COP30'un Brezilya'da yapılacak olması, küresel politikanın ve finansmanın Amazon koruma önlemlerini güçlendirmesi için kritik bir sınav niteliği taşıyor.
