ŞİÖ 25. Devlet Başkanları Konseyi Zirvesi'nde "Tiencin Deklarasyonu" onaylandı
Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) Çin'in Tiencin kentinde düzenlenen 25. Devlet Başkanları Konseyi Zirvesi'nde liderler, sonuç bildirisi niteliğindeki "Tiencin Deklarasyonu"'nu kabul etti.
Küresel değişimlere ilişkin değerlendirme
Bildiride, dünyada siyaset, ekonomi ve uluslararası ilişkilerin derin ve tarihsel dönüşümlerden geçtiği, uluslararası sistemin bir yanda daha adil ve eşit temsile dayalı çok kutuplu bir yöne kaydığı, diğer yanda ise jeopolitik cepheleşmenin yoğunlaştığı belirtilerek bunun ŞİÖ bölgesinin ve dünyanın güvenlik ile istikrarı için tehdit oluşturduğu vurgulandı.
Metinde, ABD'de Başkan Donald Trump döneminde tarife artışlarına örtülü bir gönderme yapılarak küresel ekonominin, özellikle uluslararası ticaretin ve finans piyasalarının bu durumdan ciddi şekilde olumsuz etkilendiği ifade edildi.
II. Dünya Savaşı'nın 80. yılı ve BM mesajı
Bildiride, 2025 yılının İkinci Dünya Savaşı'nın bitişinin ve Birleşmiş Milletler'in (BM) kuruluşunun 80. yılı olduğu hatırlatıldı. Metinde, "Barışçı ülkelerin Nazizm, faşizm ve militarizme karşı kazandığı zafer" ve bunun istikrarlı bir uluslararası ilişkiler sisteminin kurulmasına zemin sağladığı belirtildi.
Üye ülkelerin BM Şartı'na ve uluslararası hukukun genel kabul gören ilkelerine bağlı olduğu, BM'nin daha temsili, demokratik ve adil bir çok kutuplu dünya için merkezi koordinatör rolünü tam anlamıyla yerine getirmesi gerektiği kaydedildi. Gelişmekte olan ülkelerin BM yönetim organlarındaki temsilinin artırılması ve örgütün günün siyasi ile ekonomik gerçekliklerine uyum sağlaması için gerekli reformların yapılması istendi.
Liderler ayrıca İkinci Dünya Savaşı'nın bitişi ve BM'nin kuruluşunun 80. yılı dolayısıyla ayrı bir ortak açıklama da yayınladı.
"Şanghay ruhu" ve uluslararası ilkeler
Bildiride üye ülkeler, halkların kendi siyasi, ekonomik ve sosyal kalkınma yollarını bağımsız olarak belirleme hakkını savunduklarını ifade etti. Metinde egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü, eşitlik, karşılıklı fayda, iç işlerine karışmama, güç kullanmama ve güç kullanma tehdidinde bulunmama ilkelerinin uluslararası ilişkilerin istikrarlı gelişiminin temeli olduğu vurgulandı.
Üye ülkeler, ŞİÖ şartının ilke ve amaçlarına, karşılıklı saygı, karşılıklı fayda, eşitlik, istişare, medeniyetlerin farklılıklarına saygı ve ortak kalkınma arayışına dayalı "Şanghay ruhu"'na bağlı kalacaklarını teyit ettiler. Bildiride, uluslararası ve bölgesel krizlerin kolektif ve cepheleşmeye dayalı yaklaşımlarla çözülmesine karşı olunduğu belirtildi.
Avrasya kıtasında eşit ve bölünmez bir güvenlik mimarisinin oluşumu için ŞİÖ çerçevesindeki işbirliğinin önemi vurgulandı ve Belarus'un öncülüğünde formüle edilen 21. Yüzyılda Çeşitlilik ve Çok Kutupluluk İçin Avrasya Şartı'nın önemine işaret edildi.
İnsan hakları bağlamında, üye ülkeler insan haklarının evrenselliği, bölünmezliği ve birbirine bağlılığına vurgu yaparken çifte standartlara ve insan hakları koruması bahanesiyle ülke iç işlerine karışılmasına karşı olduklarını kaydetti.
Strateji, güvenlik ve terörle mücadele
ŞİÖ üyeleri, bölgedeki barış, istikrar, kalkınma ve refahı güçlendirmek amacıyla "ŞİÖ 10 Yıllık Gelişim Stratejisi" isimli belgeyi kabul etti.
Bildiride terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılığa karşı ortak mücadele ile uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi sınır ötesi suçlarla mücadelede işbirliğinin sürdürülmesi taahhüt edildi. Ayrıca ŞİÖ Güvenlik Tehditleri ve Zorluklarına Karışık Bütünleşik Yanıt Merkezi ve ŞİÖ Uyuşturucu ile Mücadele Merkezi kurulmasına ilişkin anlaşmalar imzalandı; ŞİÖ Stratejik Güvenlik Araştırma Merkezi kurulmasına ilişkin öneri de dikkate alındı.
Üye ülkeler bildiride terörizmin her türünü kınarken Pakistan'ın Belucistan bölgesinde 11 Mart ve 21 Mayıs'ta yaşanan terör olayları ile Hindistan kontrolündeki Cammu Keşmir'in Pahalgam bölgesinde 22 Nisan'da meydana gelen terör saldırısını kınadı.
Metinde ayrıca, Hindistan'ın 22 Nisan'daki saldırıdan Pakistan'ı sorumlu tutması ve 6 Mayıs'ta Pakistan toprakları ile Pakistan'ın kontrolündeki Azad Keşmir bölgesine yönelik füze saldırıları sonucu iki ŞİÖ üyesi ülke arasında çatışmaların meydana geldiği hatırlatıldı.
Genişleme ve ortaklıklar
Liderler, Güneydoğu Asya ülkesi Laos'a "diyalog ortağı", Bağımsız Devletler Topluluğu'na (BDT) ise "gözlemci" statüsü verilmesini onayladı.
ŞİÖ'nün kısa tarihi ve kapsamı
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), ilk olarak 1996'da sınır güvenliği ve ekonomik işbirliği ittifakı olarak Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından kuruldu. O dönemde "Şanghay Beşlisi" olarak anılan gruba 2001'de Özbekistan'ın dahil edilmesiyle örgütün kuruluşu tamamlandı.
2017'de Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde Hindistan ve Pakistan'ın üyelik süreçleri tamamlandı; 2021'de Tacikistan'da düzenlenen Duşanbe Zirvesi'nde İran'ın, 2024'te Kazakistan'da düzenlenen Astana Zirvesi'nde ise Belarus'un katılımıyla örgütün üye sayısı 10'a ulaştı.
Moğolistan ile statüsü Eylül 2021'den bu yana aktif olmayan Afganistan, örgütte "gözlemci" statüsünde yer alırken ŞİÖ'nün aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 14 ülkeyle "diyalog ortaklığı" bulunuyor.
Örgüt üyesi ülkelerin yüz ölçümlerinin toplamı Avrasya kıta parçasının yaklaşık %65'ini kapsıyor; dünya nüfusunun %40'ını ve küresel gayrisafi hasılanın %30'unu temsil ediyor.
