İstanbul ve Antakya'da yaşayanlar dikkatli olun! Kahramanmaraş merkezli depremler sonrasında korkunç artçı sarsıntılar devam etse de uzmanlardan yeni açıklamalar gelmeyi sürdürüyor. Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Doç. Dr. Dr. Ökmen Sümer: ''Deprem olup, geçti' diye düşünmemek gerekiyor. Dolayısıyla Antakya özelinde bu depremden daha büyük bir deprem yaşanabilir. '' derken, Jeofizik Yüksek Mühendisi Mustafa Serhat Durmuş da öngörülen A, B, C, D modeli deprem senaryolarıyla ilgili, ''7.5 büyüklüğünde bir deprem olacağı öngörülüyor.'' Dedi.
6 Şubat 2023'te meydana gelen Kahramanmaraş depreminin düşündüklerinden daha büyük olduğuna değinmen. Dr. Sümer, "Literatürdeki paleosismoloji tabanlı çalışmalara baktığımızda, Doğu Anadolu Fay Zonu'nda 350 ila 500 yılda bir deprem tekrarlama periyodu olduğunu biliyoruz. İlk büyük depremde kırılan parçalarda görülen en son büyük deprem 1114 depremi. Bu veriler değerlendirildiğinde gerçekleşmesi gereken deprem 300 ila 400 yıl gecikti. Bu gecikme bölgedeki fay parçalarının üzerindeki gerilimi arttırdı dolayısıyla, 7.4 olarak hesapladığımız parça Türkoğlu-Pazarcık, Erkenek ve Amanos segmentlerini de içerecek şekilde kırılarak 7.7 büyüklüğünde deprem yarattı. Doğu Anadolu Fay Zonu'nun ilgili segmentlerine komşu daha kuzeydoğudaki parçalarında bir yamulma birikim olmadığı için, gerilim zaten hassas bir konumda bulunan yaklaşık doğu- batı uzanımlı Çardak ve Sürgü fayları üzerinden ilerledi. Buranın da kırılmasıyla ikinci büyük deprem gerçekleşti" dedi.
"ÖN SONUÇLAR VAR"
Antakya bölgesinde olan arkeolojik bölgelerde eski depremlerin izlerine, geçen sene 'arkeosismolojik' yaklaşımlar ile incelediklerine vurgu yapan Doç. Dr. Sümer, "Geçen sene elde ettiğimiz verilerle, şu anki depremlerin etkisini ilk yaklaşımdaki verilerle karşılaştırdığımızda tarihsel süreçte Antakya'nın daha büyük depremlerden etkilendiğini gördüğümüz ön sonuçlar var" diye konuştu.
"TEPEHAN'DA ÇOK BÜYÜK BİR HEYELAN OLUŞTU"
Depremin Antakya'da yaşanan etkilerine de parmak basan Doç. Dr. Sümer, "Antakya'da ilk büyük depremde, Kırıkhan'ın güneyine kadar oluşan bir yüzey kırığı geliştiğini, Tepehan'da ise sismogravitasyonel (sarsıntı kaynaklı) bir deformasyon etkisiyle çok büyük bir heyelan oluştu. Arazi çalışmaları sırasında gerçekleşen 6.4 büyüklüğündeki Hatay'ın Defne ilçesi merkezli depreminin de özellikle buradaki Toygarlı ve Çökek mahalleleri ve çevresinde sismogravitasyonel olarak büyük kütle hareketlerine neden olduğunu yerinde gözlemledik. Yüzey kırığına ait deformasyonlar Kırıkhan'ın güneyinde sonlanıyor. Özelikle Antakya'daki hasarlar yüzey kırığıyla ilgili değil de sismogravitasyonel gelişmiş, bu da bölgenin zayıf jeolojik yapısından kaynaklanıyor" dedi.
"'DEPREM OLUP GEÇTİ' DİYE DÜŞÜNMEMEK GEREKİYOR"
Fay, zemin ve inşaat gibi pek çok parametrelerin Hatay'da depremin etkisine daha da güç verdiğine değinerek Ölü Deniz Fay Zonu'nu işaret eden Doç. Dr. Sümer: "Antakya, tarihsel dönem içerisinde çok büyük depremler yaşamış bir kent. Bu nedenle, Antakya özelinde yapılacak çalışmalara daha çok odaklanmamız gerekiyor. 'Deprem olup, geçti' diye düşünmemek gerekiyor. Yapılan çalışmalara göre, Ölü Deniz Fay Zonu'nun kuzey parçalarının farklı kollarında 1157 ve 1408 depremleri olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla bu deprem geçti, birçok kentimiz etkilendi ve bu bölgede uzun bir süre büyük bir deprem olmayacağı yönündeki bir algı karşısında dikkatli olmalıyız. Doğu Anadolu Fay Zonu üzerinde 1114 depremi sonrası hemen arkasında, Ölü Deniz Fay Zonu üzerinde 1157 depremi gerçekleşiyor. Dolayısıyla arada kısa bir dönem bulunuyor. Eğer Antakya'yı tekrar ayağa kaldıracaksak, öyle bir yapmalıyız ki belki 30-40 sene sonra olabilecek daha büyük bir depremden zarar görmesin. Bu durum göz önünde bulundurularak kenti yeniden planlamalıyız." İfadelerine yer verdi.
"ANTAKYA ÖZELİNDE BU DEPREMDEN DAHA BÜYÜK BİR DEPREM YAŞANABİLİR"
Literatürde yer alan bilimsel veriler kapsamında Ölü Deniz Fay Zonu üzerinde 7.8 ve belki de daha büyük depremler olduğunu paleosismolojik veri ve tarihsel kayıtlara bakarak öğrenildiğini belirten Doç. Dr. Sümer, "Dolayısıyla Antakya özelinde bu depremden daha büyük bir deprem yaşanabilir. Ona göre önlemlerimizi almalıyız. Türkoğlu-Pazarcık, Erkenek ve Amanos gibi segmentlerde enerji boşaldı. Normal şartlar altında bu fay parçalarında bu büyüklükte 300- 500 yıl boyunca deprem olmasını beklemiyoruz. Ama Antakya'da Ölü Deniz Fayı Zonu'nun kuzey bölümüne dikkat etmek gerek" dedi.
İSTANBUL DEPREMİ İÇİN 'YIKIM MAKSİMUM OLACAK'
Öğretim Üyesi ve jeofizik mühendisi Mustafa Serhat Durmuş, deprem olmadan bu riskin her yıl yüzde 2,5 arttığını belirterek, bu oranın üç yılda yüzde 75'e çıktığını kaydetti. Büyüklüğünün 7,2 ile 7,6 arasında olmasını beklediklerini söyleyen Durmuş, tahmin edilen A, B, C ve D model deprem senaryolarını şu şekilde inceledi:
MODEL A
Tahminlere göre ilk beklenen senaryo A modeli. Körfezde bir kırılma başlatacak ve Marmara'nın ortasına kadar yaklaşık 119 kilometrelik bir kırılma meydana gelecek ve bunun sonucunda 7.5 büyüklüğünde bir deprem meydana gelecek.
MODEL B
Orta Marmara kuyusunda kırık oluşması beklenmektedir. Fay kırılmasının yaklaşık 108 kilometre olduğu söyleniyor. Buradaki depremin büyüklüğü 7.4.
MODEL C
Bu, en kötü durumlardan biri olarak tanımlanmaktadır. Bu modele göre; Bu da Basra Körfezi'nde başlayan depremin Orta Marmara Çukuru'nu tamamen kırdığını ve Marmara'nın sonuna kadar uzandığını gösteriyor. Burada 174 kilometrelik bir kırık ve 7.7 büyüklüğünde bir deprem bekleniyor. Bu senaryoda İstanbul'un kıyı bölgesi çok ciddi bir tahribat yaşayabilir.
MODEL D
En iyimser senaryo olarak kabul edilir. Bu deprem senaryosu sadece Basra Körfezi'nde bir kırılma öngörüyor, 37 km'lik bir boşluk oluşacak ve 6.9 büyüklüğünde bir depreme neden olacak. Bu senaryoda tahribat diğerlerine göre çok az olacak
"108 KİLOMETRE YANLIŞ UYGULAMA"
İstanbul'da B tipi bir deprem senaryosu olacağına inandığını söyleyen Durmuş, bu olası depremin yol boyunca önemli hasara yol açacağını kaydetti. İstanbul Durmuş sahilinin 20 kilometre olduğunu bildirerek, "Orta Marmara çukurunda bir kilitlenme olduğunu ve o bölgede çok fazla deprem olmadığını görüyoruz. Enerji birikimi de orada. Eğer bu nokta bir kırılma olursa, 108 kilometrelik fay komple kırılacaktır. Buradaki 7.4 büyüklüğündeki depremden çıkan enerji 1999 depremindeki gibi olmayacak. Çünkü 1999 depremi İstanbul şehir merkezine 200 kilometre mesafedeydi. Bu beklenen depremde ise 20 kilometredir. Bu nedenle oluşacak hasar ve yıkım maksimum olacaktır" diye konuştu.
RİSKLİ İLÇELER SIRALANDI
B modeli depremde en yüksek etkiyi hissedecek olan ilçeleri açıklayan Durmuş, "İstanbul'da 39 ilçe arasında Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Bayrampaşa, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Fatih, Güngören, Küçükçekmece, Silivri ve Zeytinburnu'nda etkisi fazla olacak. Bunun yanı sıra zemini iyi olan yerler de var. Gaziosmanpaşa, Kâğıthane'nin üst kısımları, Şişli, Beşiktaş, Kadıköy gibi zemini kum taşı veya grovak olan yerler var. Ancak genel olarak baktığımızda zemin anlamında 39 ilçenin 13'ünde problem bekliyoruz. Diğer ilçelerin orta ve orta üstü seviyede olduğunu söyleyebiliriz. Genel olarak tüm yapı stokunun yüzde 70'inin 1999 depreminden önce yapılmasından dolayı zemin etütünün yapılmadığı, yapı denetim hizmeti almadığı, gerekli kontroller ve iskânlar olmadığı için sıkıntı yaşanacağı bekleniyor" dedi.
"AVRUPA YAKASI'NDA ŞİDDET DAHA YÜKSEK OLACAK"
Depremin Avrupa Yakası'nı daha çok etkilemesinin sebebine değinen Durmuş, "Jeolojik olarak bu bölgedeki kayaçlar daha genç. Beklenen depremde Avrupa Yakası'nın daha çok hasar alması bekleniyor. Anadolu Yakası'ndaki kayaçlar daha yaşlı olduğu için depremde daha dayanıklı olacaktır. Faya yakınlık etkili bir faktördür. Kırılmasını beklediğimiz fay, Silivri açıklarındaki 1766 fayının olduğu bölgede şehir merkezine yaklaşık 20 kilometre mesafededir" dedi.
RİSK HARİTALARI BELİRLENDİ: 260 BİN BİNA RİSKLİ
Durmuş, "İhtimallerin sıralandığı toplantıda en fazla dikkat çekilen husus yapı stoku oldu. İstanbul'da şu an bir milyon 200 binin üzerinde yapının olduğunu ve bu yapıların yaklaşık yüzde 70'nin 1999 depreminden önce inşa edildiği ve yaklaşık 260 bininin riskli olduğu kaydedildi. Özellikle okul binalarının depreme hazırlıklı olup olmadığıyla ilgili deprem testlerinin yapılasının acil olduğundan bahsedildi" ifadelerine yer verdi. Tüm vatandaşlara yaşadıkları binaların sismik test analizini yaptırmalarını tavsiye eden Durmuş, bu analizlerin yüksek riskli binaları tespit etme yetkisine sahip üniversiteler tarafından da yapıldığını hatırlattı. Oturup deprem beklemeye gerek olmadığına dikkat çeken Durmuş, şunları söyledi: "Binalarda bir problem varsa güçlendirmeye gidilerek, kurtarılabiliyor mu buna bakılmalı. Eğer güçlendirmeyle de kurtarılamıyorsa o bina yıkılmalıdır. 1999 öncesi yapılan binalar kadar sonrasında yapılanlar da riskli olabilir. Çünkü 1999 sonrası yapılan binaları incelediğimizde olması gereken demir sayılarını maalesef kolonlarda göremiyoruz. C25 çıkması gereken kolonların C16 çıktığını görüyoruz. Dolayısıyla vatandaşlar binalarının 1999 depreminden sonra yapılmasına güvenmesinler. Bir binanın sadece kolonlarına bakarak bu bina yıkılmaz demek imkânsızdır. 6 Şubat depremlerinde binalara dışarıdan bakıldığında hiç yıkılmazmış gibi duran 2019, 2020 yıllarında yapılmış binaların dahi yıkıldığını gördük. Yapılması gereken en önemli nokta bina analizlerinin yapılması ve gereken tedbirlerin alınmasıdır. Çünkü bu deprem mutlaka olacak."
