Kral Shaka ve Ulusal Miras Günü
MURAT ÖZGÜR GÜVENDİK - Güney Afrika Cumhuriyeti'nde her yıl 24 Eylülde kutlanan Ulusal Miras Günü, ülkenin ortak değerlerini öne çıkarırken, tarihinin en etkili figürlerinden Zulu Kralı Shakayı da yeniden gündeme taşıyor.
Askeri yenilikleri, sıkı disiplini ve sert yöntemleriyle küçük bir kabileyi Avrupalı sömürgecilere kafa tutacak güçlü bir krallığa dönüştüren Shaka, hem övgülerin hem de tartışmaların merkezinde yer alıyor. Hayatı filmlere ve dizilere konu olan Shaka'nın adı, Durban'daki havalimanı ve tema park gibi mekanlarda yaşatılıyor.
Kralın doğuşu
Shaka, 1787'de Güney Afrika'nın doğusunda, Zuluların şefi Senzangakhona ile Langeni kabilesinden Nandi'nin çocuğu olarak doğdu. Ebeveynlerinin birlikteliği gayrimeşru sayıldığı için annesiyle birlikte dışlanan bu çocuğa, aşağılama maksadıyla Zulu dilinde "bağırsak solucanı" anlamına gelen Shaka ismi verildi.
Yoksul bir çocukluk geçiren Shaka, genç yaşta Mthethwa kabilesi lideri Dingiswayo'nun hizmetine girdi. Burada savaşçı olarak yetişip hızla yükseldi ve 1816'da babasının ölümü üzerine kardeşi Sigujana'yı devirerek Zuluların yeni lideri oldu.
Mızrakların ucunda doğan bir ulus
Başa geçtiğinde birkaç bin kişilik küçük bir topluluk olan Zulular, çevrelerindeki kabilelere göre zayıftı. Shaka kısa sürede orduyu ve savaş taktiklerini kökten yeniledi. En büyük yeniliği, uzun fırlatma mızraklarının yerine kısa saplı, geniş uçlu iklwa'yı yaygınlaştırmasıydı. Bu silah, göğüs göğse çarpışmayı öne çıkararak Zululara büyük avantaj sağladı ama savaşları çok daha kanlı hale getirdi.
Shaka, ordusunu yaş gruplarına göre düzenleyip sıkı disiplin uyguladı. Uzun yürüyüşlerle askerlerini dayanıklı hale getirdi ve savaşlarda düşmanı kanatlardan kuşatan manda boynuzu taktiğini geliştirdi. 1816-1828 arasındaki saltanatında sürekli genişleme politikasıyla bölgenin en güçlü krallıklarından birini kurdu; bugün Zulu ulusunun temelleri bu dönemde atıldı.
Kralın düşüşü
Annesi Nandi'nin 1827'deki ölümü Shaka'yı derinden sarstı. Shaka, halkına ağır yas uygulamaları dayattı; tarımı yasakladı, hatta gebe kadınların idamını emretti. Bu dönemde artan hoşnutsuzluk, rakiplerine fırsat sundu.
1828'de üvey kardeşleri Dingane ve Mhlangana, danışmanlarıyla birlikte suikast düzenleyerek Shaka'yı KwaDukuza'daki ikametinde mızrak darbeleriyle öldürdü. Gizlice gömülen kralın mezarının yeri kesin olarak bilinmiyor.
Shaka'nın ölümünden sonra tahta geçen Dingane döneminde yükseliş durdu. Yaklaşık 10 yıl sonra Boer yerleşimcileriyle girilen Kan Nehri Savaşı'nda, 500 kişilik Boer kuvveti karşısında 10 bini aşkın Zulu savaşçısı ağır yenilgi aldı; en az 3 bin kişi öldü.
Büyük parçalanma: "Mfecane"
Shaka'nın genişleme politikaları çevre kabileler üzerinde yıkıcı etki yarattı. Bazı kabileler yok oldu, bazıları topraklarını terk ederek kuzeye ve batıya göç etti. Açlık, susuzluk ve çatışmalar yüzünden yüz binlerce kişi hayatını kaybetti. Yaklaşık 1820'lerden 1840'a kadar süren bu dönem, Zulu dilinde "büyük parçalanma" anlamına gelen Mfecane olarak anılıyor.
Bu süreç ülkenin demografik yapısını değiştirip bazı bölgelerin nüfussuz kalmasına yol açtı ve ilerleyen yıllarda Avrupalı sömürgecilerin yerleşmesini kolaylaştırdı.
Tartışmalı ve popüler bir figür
Bazı araştırmacılar Shaka'yı Zulu ulusunun kurucusu ve karizmatik bir lider olarak görürken, diğerleri acımasız yöntemleriyle binlerce insanın ölümüne yol açan despot bir hükümdar olarak tanımlıyor. Batılı tarihçilerin rakamları abarttığı ve bunun sömürgeciliği meşrulaştırmak için kullanıldığı eleştirileri de mevcut.
Buna rağmen Shaka, Güney Afrika kültüründe güçlü bir sembol olmaya devam ediyor. Adı havaalanı ve tema parklara verildi; hayatı dizi ve filmlere konu olmaya devam ediyor.
Ulusal Miras Günü
Güney Afrika'da her yıl 24 Eylül'de kutlanan Ulusal Miras Günü, farklı toplulukların kültürel değerlerini yaşatmayı amaçlıyor. Kökeni, KwaZulu-Natal'da yapılan yerel "Shaka Günü" kutlamalarına dayanıyor. 1990'larda ülke çapında resmi bayram ilan edilen bu günde, Zulu halkı için kurucu figür kabul edilen Kral Shaka da anılıyor.
KwaZulu-Natal'daki Shaka Anıtı'nda yapılan törenlerde, Shaka'nın halkını birleştiren rolü vurgulanıyor ve mirası hem kutlanıyor hem tartışılıyor.
