Çocuklarda artan ekran kullanımı gelişimi nasıl etkiliyor?
Günümüzde ekran kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte çocukların ekran başında geçirdikleri süre hızla artıyor. Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Pediatri Akademisi ve Kanada Pediatri Derneği gibi kuruluşlar, iki yaşından küçük çocukların ekranla tanıştırılmaması ve okul öncesi çocukların günde en fazla bir saat ekran süresi ile sınırlandırılması gerektiğini vurguluyor.
Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi Çocuk Gelişim Uzmanı Hümeyra Özsoy, araştırmaların çocukların tablet, telefon ve televizyon gibi ekranlara çok erken yaşta eriştiğini ve çoğunlukla önerilen sürelerin üzerinde zaman geçirdiklerini gösterdiğini belirtiyor. Ülkemizde yapılan çalışmaların da benzer sonuçlara işaret ettiğini; 2-5 yaş arası çocukların büyük bölümünün günde iki saatten fazla, 3-6 yaş grubunda günlük ortalama ekran süresinin 3 ila 8 saate kadar ulaştığını aktarıyor.
Ekran süresinin çocuk gelişimine etkileri
Özsoy, aşırı ekran süresinin çocuklar için olumsuz etkilerini şöyle sıralıyor: öz düzenleme becerilerinde zorluk, dil gelişiminde gecikme, dikkat problemleri, duygu anlama ve düzenlemede güçlük, saldırgan davranışlar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite ve otizm belirtileri gibi bilişsel ve sosyal gelişim alanlarında zararlar ortaya çıkabiliyor.
Etki yalnızca sürenin uzunluğuna bağlı değil; izlenen içerik ve ekranın ebeveyn eşliğinde mi yoksa yalnız mı kullanıldığı da belirleyici. Özsoy, özellikle küçük yaşlarda ekranın tek başına ve kontrolsüz kullanımının olumsuz etkileri artırdığını, arka planda açık televizyonun bile çocukların dikkat, oyun kalitesi ve iletişim becerilerini olumsuz etkilediğinin bilindiğini vurguluyor.
Ayrıca ekran süresini etkileyen başlıca faktörler arasında ebeveyn eğitim düzeyi, ailede ekran alışkanlıkları, ebeveyn stres düzeyi ve ev içi kuralların varlığı yer alıyor. Ebeveyn ekran süresi arttıkça çocuğun ekran süresinin de arttığı, ev içinde net kurallar olduğunda ise ekran süresinin azaldığı gözlemleniyor.
Dünya Sağlık Örgütü, 1-4 yaş arası çocukların gün içinde en az 180 dakika hareket etmesini ve bir saatten uzun süre hareketsiz kalmamasını öneriyor. Aşırı ekran kullanımı hareketsizlik, uyku bozuklukları, obezite riski ve davranış problemleri gibi sonuçlara yol açabiliyor. Üç yaş, beynin en hızlı geliştiği dönemdir ve ekranla geçirilen fazla süre çocuğun keşfetme, oyun oynama, iletişim kurma ve sosyal etkileşim fırsatlarını azaltıyor.
Teknolojiyi tamamen kesmenin mümkün olmadığını belirten Özsoy, önemli olanın çocuğun gelişimsel ihtiyaçlarını gözeterek ekranı dengeli, sınırlı ve bilinçli şekilde kullanmasını sağlamak olduğunu söylüyor. Ekran yerine aktif oyun, açık hava etkinlikleri, kitap okuma ve ebeveyn eşliğinde etkileşim çocukların sağlıklı gelişiminde kritik rol oynuyor.
Uzmanın ailelere önerileri
Ekran kullanımını yaşa göre sınırlandırın. 0-2 yaş sıfır ekran. (yaş x 10 dk)
Mümkün olduğunca ekranı birlikte aktif kullanın. Ebeveyn eşliğinde içerik izlemek öğrenme ve iletişimi destekler.
Kaliteli, yaşa uygun içerikleri tercih edin. İçerik seçimi içeriğin etkisini belirgin şekilde değiştirir.
Ekranı ödül, ceza veya sakinleştirme aracı olarak kullanmayın. Bu yaklaşım ekran bağını güçlendirir ve davranış sorunlarına yol açabilir.
Açık hava oyunlarını ve fiziksel aktiviteleri günlük rutine ekleyin. Hareket, beyin ve beden gelişimi için olmazsa olmazdır.
Ev içinde ekran kullanımına dair net kurallar oluşturun. Kurallar süreyi azaltır ve öngörülebilirlik sağlar.
Özsoy'un vurguladığı gibi, ekranı tamamen yasaklamak değil; doğru zamanda, doğru içerikle ve ebeveyn gözetiminde sınırlamak çocuk gelişimi için en sağlıklı yol.
BAŞAKŞEHİR ÇAM VE SAKURA ŞEHİR HASTANESİ ÇOCUK GELİŞİM UZMANI HÜMEYRA ÖZSOY
