ABD'de hükümet kapanma riski büyüyor
DİLARA ZENGİN/SEVGİ CEREN GÖKKOYUN - ABD'de 2026 mali yılının başlamasına bir günden az süre kala, Kongre'de bütçe üzerinde uzlaşma sağlanamaması federal hükümetin kapanma riskini artırdı. Ülkede yerel saatle bu gece yarısı 2025 mali yılı sona eriyor; Kongre, federal hükümeti finanse edecek bir bütçe tasarısını geçiremezse hükümet kısmen veya tamamen kapatılacak.
Görüşmeler tıkandı
Cumhuriyetçiler ve Demokratlar arasında bütçe konusunda henüz anlaşma sağlanamadı. Liderler, dün ABD Başkanı Donald Trump ile yapılan görüşmelerde bir araya geldi ancak taraflar pozisyonlarından geri adım atmaya niyetli görünmedi.
ABD Başkan Yardımcısı JD Vance, görüşme sonrası, "Bence bir kapanmaya doğru gidiyoruz çünkü Demokratlar doğru olanı yapmıyor. Umarım fikirlerini değiştirirler, ama göreceğiz." değerlendirmesinde bulundu. Senato Azınlık Lideri Demokrat Chuck Schumer ise aradaki farklara işaret ederek, "Kapanma olup olmayacağı Cumhuriyetçilere bağlı." ifadesini kullandı.
Temsilciler Meclisi, 19 Eylül'de federal hükümete 21 Kasım'a kadar finansman sağlayacak bir bütçe tasarısını onaylamıştı; ancak Senato bu tasarıyı kabul etmedi. Demokratlar, sağlık sigortası sübvansiyonlarının uzatılmasını ve Medicaid kesintilerinin geri alınmasını talep ederken, Cumhuriyetçiler tasarıda herhangi bir tavize yanaşmıyor. Cumhuriyetçiler Kongre'nin her iki kanadını kontrol etse de Senato'da bir tasarıyı geçirmek için gerekli 60 oya sahip olmamaları Demokratlara pazarlık gücü kazandırıyor.
Hükümetin kapanması ne anlama geliyor?
Amerikan kanunlarına göre Kongre, mali yılın başı olan 1 Ekim için bütçeyi onaylayamazsa, geçici bütçeler (continuing resolution) ile süre uzatımı yapılması gerekiyor. Geçici bütçe de onaylanamazsa, harcama yetkisini kaybeden federal kurumlar faaliyetlerini durduruyor. Bu durumda federal hükümetin operasyonlarının çoğu askıya alınabilir ancak acil ve güvenlik odaklı hizmetler devam ediyor.
Her federal kurum, Yönetim ve Bütçe Ofisi (OMB) tarafından daha önce yayınlanan yönergelere göre kendi kapanma planını uyguluyor; bu planlar, hangi faaliyetlerin devam edeceğini ve hangilerinin duracağını belirliyor.
Hangi hizmetler etkilenir, hangileri sürer?
Kapanma döneminde "temel" (essential) personel kategorisinde yer alan çalışanlar görevlerine devam ediyor. Bunlar arasında ordu, CIA, FBI, NSA, kamu hastanelerinde görev yapan doktor ve hemşireler, havaalanları ve hapishanelerdeki güvenlik personeli bulunuyor. Ancak bu çalışanlar, Kongre yeni bir bütçe geçirene kadar maaşlarını genellikle alamıyor.
Bazı hizmetler ise aksayabiliyor: çevre ve gıda denetimleri, fabrikalardaki denetimler ve ulusal parkların kapanması gibi sonuçlar görülebilir; hava trafik kontrolörleri ve güvenlik görevlilerinin ödemesiz çalışması gecikmelere ve uçuş iptallerine yol açabilir. Öte yandan, Sosyal Güvenlik, Medicare ve Medicaid gibi zorunlu ödemeler kapanmadan bağımsız olarak ödenmeye devam ediyor. Ayrıca ücretlerle finanse edilen bazı göçmenlik hizmetleri kapanmadan etkilenmeyebiliyor.
Kapanmanın bir başka etkisi de ekonomik veri takviminde yaşanıyor. Çalışma İstatistikleri Bürosu'nun acil durum planına göre, kapanma durumunda yayımlanması planlanan ekonomik veriler açıklanmayacak; bu kapsamda piyasaların yakından takip ettiği tarım dışı istihdam verisinin yayımlanması ertelenebilir.
Tarihçe ve maliyeti
1981'den bu yana bazı kısa süreli (3 gün veya daha kısa) kapanmaların yanı sıra, federal operasyonları ciddi şekilde etkileyen dört uzun kapanma yaşandı. 1995-1996'da iki kapanma toplam 26 gün, Barack Obama dönemindeki kapanma 16 gün sürdü. En son ciddi kapanma ise Donald Trump'ın ilk döneminde görüldü; Aralık 2018'de başlayıp Ocak 2019'da sona eren 35 günlük kapanma ABD tarihinin en uzun kapanması olarak kayda geçti.
Kapanmaların ekonomik maliyeti yüksek oluyor. ABD Kongresi Bütçe Ofisi (CBO), 2018-2019 kapanmasının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla'yı (GSYH) 11 milyar dolar azalttığını ve bunun 3 milyar dolarının geri kazanılamayacağını tahmin ediyor. Ayrıca Senato'nun 2019 raporuna göre 2013, 2018 ve 2019 kapanmaları vergi mükelleflerine yaklaşık 4 milyar dolar kayba yol açtı.
Kapanma mı, temerrüt mü?
Hükümetin kapanması (shutdown) ile temerrüde düşmesi (default) sıklıkla karıştırılıyor. Kapanmada bazı kamu çalışanlarının ve yüklenicilerin ödemeleri geçici olarak dururken, temerrütte hükümet yasal borç limitini aşar ve daha geniş çapta ödemeler yapılamaz hale gelir. Temerrüt, mali piyasalarda ciddi istikrarsızlığa yol açabileceği ve kredi maliyetlerini artırabileceği için genellikle daha yıkıcı sonuçlar doğurur.
Taraflar arasında son dakika pazarlıkları sürüyor; ancak mevcut tabloya göre, Kongre bütçe tasarısını yerel saatle bu gece yarısına kadar onaylayamazsa, 2019'dan bu yana ilk kez federal hükümet kapanma ihtimaliyle karşı karşıya kalacak.
