Amman'dan Nobel'e: Filistin Asıllı Omar Mwannes Yaghi'nin Başarı Hikayesi
Çocukluk, eğitim ve uluslararası başarı
Omar Mwannes Yaghi, 2025 Nobel Kimya Ödülü'nü "metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi" alanındaki çalışmalarıyla kazanan bilim insanları arasında yer aldı. Filistin asıllı ve ABD vatandaşı olan Yaghi, İsrail işgali sonucu yurtlarından edilerek mülteci kampında yaşamaya zorlanan bir ailenin çocuğu olarak yetişti.
Yaghi, 1965'te Ürdün'ün başkenti Amman'da doğdu ve mülteci kampında yaşadı. Tayvan merkezli Tang Prize tarafından 23 Nisan'da yayımlanan belgesele verdiği demeçte, çocukluğunun geçtiği evde su, elektrik ve sıhhi tesisat olmadığını anlattı. Ailenin yaşadığı tek odanın yarısı ineklerle doluydu, diğer yarısı ise yatıp kalktıkları alandı.
Bilime ve kimyaya ilgisi 10 yaşında başlayan Yaghi, babasının teşvikiyle 15 yaşında ABD'ye taşındı ve üniversite eğitimini orada tamamladı. Kimya alanında doktorasını Urbana-Champaign Illinois Üniversitesinden aldı ve Harvard Üniversitesi'nde "Doktora Sonrası Araştırma Görevlisi" olarak görev yaptı.
Yaghi'nin sözleri ve bilim anlayışı
Ödül tanıtım ekibine yaptığı açıklamada Yaghi, "Ben çok mütevazı bir evde büyüdüm ve küçük bir odada ondan fazla kişi, yetiştirdiğimiz sığırlarla birlikte yaşıyorduk. Mülteci bir ailede doğdum, annemle babam okuma yazma bile bilmiyorlardı." ifadelerini kullandı. Bilimin eşitleştirici rolüne dikkat çekerek, bilimin dünyadaki "en büyük eşitlikçi güç" olduğunu vurguladı ve kariyer başlangıcındaki hedefini şöyle aktardı: "Arizona State Üniversitesinde bağımsız kariyerime başladım ve hayalim en az bir makale yayımlayıp 100 atıf almaktı. Şimdi öğrencilerim, grubumuzun 250 binden fazla atıf aldığını söylüyor."
Bilimsel katkılar ve uygulamalar
Yaghi, halen California Üniversitesinde profesör olarak görev yapmakta ve Berkeley Küresel Bilim Enstitüsünün kurucu direktörlüğünü yürütmektedir. "Retiküler kimya" alanının öncülerinden kabul edilen Yaghi, özellikle metal-organik çerçeveler (MOF) ve kovalent organik çerçeveler (COF) üzerine geliştirdiği yapılarla tanınıyor. Bu yapıların uygulamaları arasında gaz depolama, su arıtımı, karbondioksit yakalama ve hidrojen depolama gibi kritik konular bulunuyor.
Uluslararası takdir
Yaghi, Nobel Kimya Ödülü'nün yanı sıra Wolf Kimya Ödülü, Albert Einstein Dünya Bilim Ödülü ve Tang Ödülü gibi birçok prestijli uluslararası ödülün de sahibidir. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nde düzenlenen basın toplantısında, 2025 Nobel Kimya Ödülü'nün sahipleri olarak Yaghi, Japon Susumu Kitagawa ve Avustralyalı Richard Robson açıklanmış; çalışmalarının geliştirdiği yeni moleküler yapıların (metal-organik iskeletler) geniş boşluklar içeren yapılar olduğu ve bu sayede moleküllerin girip çıkabildiği belirtilmişti.
Yaghi ve meslektaşlarının geliştirdiği bu yapılar, çöl havasından su toplamak, sudaki kirleticileri ayıklamak, karbondioksiti yakalamak ve hidrojen depolamak gibi uygulamalarla çevresel ve enerji alanlarında önemli çözümler sunuyor.
