Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya Diyarbakır'da Konuştu
Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya, "Türk Anayasa Mahkemesinin Temel Haklar Alanındaki Kararlarının Etkili Şekilde Uygulanmasının Desteklenmesi" projesi kapsamında düzenlenen ve iki gün sürecek olan 7'nci "İdari Yargıda Bireysel Başvuru İhlal Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması Bölge Toplantısı"nın açılışında konuştu. Toplantı Diyarbakır'da bir otelde başladı.
Başvuru sayıları ve ihlal kararları
Özkaya, bireysel başvuru hakkının fiilen kullanıldığı 23 Eylül 2012 tarihinden bu yana Mahkemeye yapılan başvurulara ilişkin verileri paylaştı. Özkaya sözlerini şöyle sürdürdü: "702 bin 53 başvuru yapılmıştır. Bunların 600 bin 14'ü karara bağlanmıştır. 600 bin 14 kararın önemli bir kısmını, 531 bin 134'ünü kabul edilebilirlik kriterlerinden birini veya birkaçını taşımaması nedeniyle başvurular hakkında verilen kabul edilemezlik kararları oluşturmaktadır. Mahkememiz tarafından toplam 81 bin 841 ihlal kararı verilmiştir."
Özkaya, bu ihlal kararlarının 56 bin 443'ünün makul sürede yargılanma hakkına ilişkin olduğunu, dosya bazlı ihlal sayısının 23 bin 914, hak bazlı ihlal sayısının ise 25 bin 398 olduğunu söyledi. Mahkeme kayıtlarına göre icra süreci tamamlanmamış karar sayısının 84 olduğunu belirtti.
Anayasa Mahkemesi’nin rolü ve yüksek mahkemelerle ilişkisi
Özkaya, Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru incelemelerinde "bir süper temyiz merci" olarak görev yapmadığını, önüne gelen başvurularda Anayasa'dan kaynaklanan yetkiyle yalnızca anayasal anlamda bir hakkın ihlal edilip edilmediğine baktığını vurguladı. Özkaya, Anayasa Mahkemesi ile Yargıtay ve Danıştay arasındaki ilişkinin hiyerarşik değil, anayasal iş bölümüne dayalı olduğunu ifade etti.
Bireysel başvuru süreçlerinde hazırlık ve karar aşamasında uluslararası yaklaşımlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve diğer ülke anayasa mahkemelerinin kararlarının titiz şekilde araştırıldığını, raportör görüşleri ve üyelerin deneyimiyle kapsamlı müzakereler yapıldığını söyledi.
İçtihat bankası ve mahkemenin yaklaşımı
Özkaya, Mahkemenin kararlarını hukukun sınırları içinde, vicdanın sesine kulak vererek ve "objektif adalet" merkezli şekillendirdiğini belirtti. "Anayasa Mahkemesi olarak ... zengin bir insan hakları içtihat bankası oluşturmuş bulunmaktayız" sözleriyle, AİHM içtihatları ve evrensel ilkelerden yararlanılarak temel hak ve özgürlüklerin korunmasına yönelik standartların belirlendiğini kaydetti.
Mahkemenin artan iş yükü karşısında kurumsal kapasiteyi geliştirmek için tedbirler aldığını söyleyen Özkaya, bireysel başvuru sisteminin etkili işlemesinin yalnızca Mahkemenin çabasıyla mümkün olamayacağını; tüm paydaşların duyarlılığı ve ihlal kararlarının objektif olarak uygulanmasının gerektiğini vurguladı.
Hakimlik, adalet ve meslek ahlakı vurgusu
Özkaya, hakim ve savcıların hem bireysel hem kurumsal olarak yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını koruması gerektiğini, hukuk devletinin olmazsa olmazı olan bağımsız yargının temel hak ve kamusal düzenin güvencesi olduğunu söyledi. Hakimlik mesleğiyle ilgili şu uyarıları paylaştı:
"Hakimlik kapasitemizi aklımız, bilgimiz, ahlakımız ve vicdanımız belirler. ... Kibir, enaniyet, çekememezlik ve buna benzer sebepler nedeniyle ya da hangi nedenle olursa olsun, asla adaletsiz davranmaya yönelmemeliyiz, keyfi hareket etmemeliyiz. Hiçbir zaman hakkı (adaleti) keyfi arzularımıza uydurmaya kalkışmamalıyız. Her daim her yerde adaletin timsali olmalıyız."
Özkaya, kararların toplumda güven ve istikrar sağlaması gerektiğini; adil, dürüst ve tarafsız karar verildiğinde hem toplumun hem de mahkemenin yüceltildiğini belirterek "nara değil nura heves edelim" dedi.
Gazze vurgusu: İnsanlığın ortak vicdanı
Özkaya, Gazze'de yaşanan trajedinin vahametini gündeme getirerek, "son iki yıldır Gazze'de yaşananların, insanlık tarihinin en karanlık sayfalarından biri" olduğunu söyledi. Sivil yerleşimlerin hedef alınması ve çocuk, kadın, yaşlı gibi sivillerin yaşam hakkının hiçe sayılmasının tüm insanlığın vicdanını yaraladığını belirtti ve şunları aktardı: "İnsanlık, tüm bu yaşananlara karşı ortak bir vicdanla hareket etmelidir."
Toplantı içeriği ve katılımcılar
Toplantıda ihlal kararlarının uygulanması ve sonuçlarının giderilmesi konuları ele alınacak. Yargıtay Başkanı Ömer Kerkez, ihlal kararlarının sonuçlarının giderilmesinin kararların kendisinden daha önemli olabileceğini, gereğinin yerine getirilmemesinin hak tekrar ihlaline yol açacağını vurguladı. Kerkez, hak ihlallerine yaklaşımda "empati" önemini söyledi.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk ise adalet için yürütülen çabaların toplum ve devlet huzuruna katkısına dikkat çekti; dijitalleşme ve yapay zekanın hak ihlallerini görünür kılabileceğine işaret etti.
Avrupa Konseyi temsilcileri Lilja Gretarsdottır ve William Massolın projenin somut sonuçlar verdiğini belirtti. Toplantıda ayrıca Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcısı Mustafa Çelenk, Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanı Erhan Çavuşoğlu, Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemesi Başkanı Kenan Şenlik ve Diyarbakır Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcısı Ali İrfan Yılmaz ile Danıştay Başsavcısı Cevdet Erkan, Anayasa Mahkemesi Başkanvekilleri ve üyeleri, bölge hakim ve savcıları katıldı.
İki gün sürecek oturumlarda adli ve idari yargıda "Bireysel Başvuru İhlal Kararlarının Objektif Etkisi" ve "Bireysel Başvuru İhlal Kararlarının Subjektif Etkisi" konuları ele alınacak; yuvarlak masa toplantılarında "adil yargılanma hakkı", "mülkiyet hakkı", "yaşam hakkı", "kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı" ile "özel hayat ve aile hayatına saygı hakkı"na ilişkin örnek kararlar değerlendirilecek.
"Türk Anayasa Mahkemesinin Temel Haklar Alanındaki Kararlarının Etkili Şekilde Uygulanmasının Desteklenmesi" başlıklı Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi Ortak Projesi kapsamında düzenlenen "İdari Yargıda Bireysel Başvuru İhlal Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması Bölge Toplantısı"nın 7'ncisi Diyarbakır'da bir otelde başladı. Toplantıya; Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya (ortada), Yargıtay Başkanı Ömer Kerkez (sol 4), Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk (sağ 4) katıldı.
