Bagram Hava Üssü yeniden ABD gündeminde
Afganistan'daki Sovyet mirası Bagram Hava Üssü, büyüklüğü, kapasitesi ve stratejik konumuyla ABD'nin bölgedeki gözlem ve izleme faaliyetleri için yeniden gündeme geldi. Başkan Donald Trump, İngiltere ziyareti ve dönüş yolunda yaptığı açıklamalarda üssü geri almak istediklerini belirtti.
Trump'ın açıklamaları ve gizli görüşme iddiaları
Trump, Afganistan'dan ayrılma kararına rağmen 'Bagram Hava Üssü'nde kalınması' gerektiği görüşünü yineledi ve üssün geri alınması için ilk kez 'çalıştıklarını' açıkladı. Trump, Çin'in üssün yakınlığına dikkat çekerken, CNN'e konuşan üç kaynak Washington yönetiminin üssü geri alabilmek için Taliban ile marttan bu yana gizlice görüştüğünü iddia etti.
Konum, kapasite ve altyapı
Afganistan'ın başkenti Kabil'in kuzeyinde, Pervan vilayetinin Bagram ilçesinde ve Kabil'e yaklaşık bir saat mesafede bulunan üs; genişliği, güçlü altyapısı ve stratejik konumuyla öne çıkıyor. Üste 100'den fazla araç park alanı ve 3 ve 3,5 kilometre uzunluğunda iki pist bulunuyor; pistlere büyük kargo ve bombardıman uçakları rahatlıkla iniş yapabiliyordu.
Bagram, askeri tesislerin yanı sıra sinema, yüzme havuzu, oyun merkezleri, büyük bir hastane, cezaevi, barınma alanları, restoranlar, spor salonları ve çok sayıda mağaza barındırıyordu. İşgal yıllarında aynı anda on binlerce kişinin kalabildiği üssün, ABD operasyonlarının önemli çıkış noktası olduğu belirtildi.
Tarihçe ve kötü şöhret
Üs, 1950'lerde Sovyetler Birliği yardım programları kapsamında inşa edildi. 1979-1989 Sovyet dönemi, iç savaş yılları ve 2001-2021 döneminde ABD ve NATO güçlerinin ana üslerinden biri oldu. Sovyetler ve ABD tarafından modernize edilen üste, sık sık direniş gruplarının saldırıları yaşandı.
Ayrıca, üste bulunan ve 'Pervan Gözetim Merkezi' adıyla bilinen tesis, üst düzey binlerce Taliban ve El-Kaide mensubunun tutulduğu iddiası ve işkence iddialarıyla anıldı; bu durum ödüllü beleşesele 'Taxi to the Dark Side' konusu olmuştu.
Ziyaretler ve çekilme
Üs, eski Başkanlar George W. Bush (2006), Barack Obama (2010) ve Donald Trump (2019) tarafından ziyaret edilerek, askerlerle bir araya gelinmişti. Joe Biden ise 2011'de Başkan Yardımcısıyken üssü ziyaret etmişti.
Şubat 2020 Doha Anlaşması kapsamında NATO güçlerinin Afganistan'dan çekilmesi kararının parçası olarak Bagram Temmuz 2021'de boşaltıldı; son ABD askeri ise 30 Ağustos 2021 gecesi ülkeden ayrıldı ve 20 yıllık işgal sona erdi. Taliban, her yıl 15 Ağustos'ta üste ABD'den kalan askeri araç ve helikopterlerle askeri geçit törenleri düzenliyor.
ABD için stratejik önemi
Doha Anlaşması üssün yeniden ABD'ye devredilmesini kapsayan bir madde içermiyor. Ancak ABD, bölgede doğrudan askeri varlık olmasa da ilgisini kaybetmiş değil. İnsansız hava araçları (İHA) ile Afganistan üzerinde devriye uçuşları sürüyor; Washington yönetiminin üssü geri alması halinde bu İHA'ların başka bir ülkeden kalkmasına gerek kalmayacak.
Temmuz 2022'de bir ABD İHA'sının Kabil'de bir evi vurması sonucu El-Kaide lideri Eymen ez-Zevahiri öldürülmüştü. ABD'li yetkililer ayrıca Afganistan'da DEAŞ'ın güçlendiğine dair uyarılarda bulunuyor.
Bölgesel dengeler ve çıkarlar
Afganistan, tarihi boyunca büyük güçlerin rekabet alanı oldu; bu kez ABD-Çin geriliminin odağı haline geldi. Çin ile en kısa sınırı paylaşan (80-90 kilometre) ülkeye son dört yılda Çin yatırımları, özellikle madencilik alanında arttı. CNN kaynakları Washington'un üssü yeniden kontrol etmek istemesinin sebepleri arasında 'Çin'i izleme', 'nadir toprak elementleri ve madenler', 'DEAŞ ile mücadele' ve 'Kabil'deki büyükelçiliğin yeniden açılma olasılığı' olduğunu belirtti.
Trump ve İngiltere Başbakanı açıklaması
İngiltere Başbakanı Keir Starmer ile ortak basın toplantısında üssün önemine değinen Trump, üssü geri almaya çalıştıklarını söyleyerek, üssün konumuna dikkat çekti ve üssü istemelerinin nedenlerinden birinin de buranın Çin'deki belirli tesislere bir saat uzaklıkta olması olduğunu ifade etti. Trump'ın ifadeleri kamuoyunda üssün stratejik değerine dair tartışmaları yeniden canlandırdı.
