İklim Zirvesi 2025: Liderler NDC 3.0 İçin New York'ta
24 Eylül'de Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde düzenlenecek İklim Zirvesi 2025, Paris İklim Anlaşması kapsamında taraf ülkelerin 2025 sonunda sunması gereken NDC 3.0 raporlarının hızlandırılması için kritik bir dönemeç olarak görülüyor.
Zirvenin amacı ve katılım
Zirve, COP30 öncesinde ülkeleri yeni ya da güncellenmiş NDC bildirimlerini tamamlamaya teşvik etmeyi hedefliyor. BM Genel Kurulu haftasında, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in ev sahipliğinde gerçekleştirilecek etkinliğe, 108 ülke ile AB üyesi devlet ve hükümet başkanlarının katılması planlanıyor. Zirvede Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da konuşma yapması bekleniyor.
Not: İkinci Trump dönemiyle birlikte Paris İklim Anlaşması'ndan çekilen ABD'nin adı, 18 Eylül'de güncellenen katılımcılar listesinde yer almıyor.
NDC 3.0 neden kritik?
NDC raporları, taraf ülkelerin Paris Anlaşması'nda belirtilen hedeflere ulaşmak için uygulamaya koyacakları azaltım, uyum ve finansman mekanizmalarını ortaya koyuyor. Bu bildiriler, Küresel Durum Değerlendirmesi (GST) raporunun temel verisini oluşturuyor ve küresel ısınma hedeflerine ne kadar yakın olunduğunu göstermede belirleyici rol oynuyor.
Paris Anlaşması uyarınca taraflar, her 5 yılda bir NDC sunmakla yükümlü. 2015'ten bu yana gönderilen NDC 1.0 ve NDC 2.0 raporlarının ardından, ülkelere 2025 yılı bitmeden NDC 3.0'larını BM'ye iletme görevi düşüyor. Bugüne dek yaklaşık 30 ülke NDC 3.0 raporunu BM'ye gönderdi; bu grupta büyük çoğunluk Küresel Güney ülkelerinden oluşuyor. Karbon emisyonu yüksek ülkelerden, özellikle Çin başta olmak üzere birçok ülke hâlâ raporunu sunmadı.
COP30 ve öncesindeki programlar
Zirvenin gündeminde uyum, azaltım, finansman, erken uyarı sistemleri, dijital kamu dönüşümü, devlet dışı aktörlerin rolü ve emisyon yoğun sektörlerde (çelik, çimento, alüminyum, kimya) azaltım gibi başlıklar bulunuyor. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), BM Çevre Programı (UNEP), Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu gibi kuruluşlar, COP30 ev sahibi Brezilya koordinasyonunda "Çözüm Diyalogları" adlı programlar düzenledi.
COP30'un ev sahibi Belem'in Amazon ormanları sınırları içinde olması, tropikal ormanların korunması konusunu da zirve ve öncesi programların merkezine taşıdı.
Uzmanlardan değerlendirmeler
Prof. Dr. Harro van Asselt (Cambridge Üniversitesi Arazi Ekonomisi Bölümü) NDC'lerin düzenli sunulmasının iklim mücadelelerinin doğru planlanmasında kritik olduğuna dikkat çekti: "NDC'lerin her 5 yılda bir sunulması istenerek, Paris Anlaşması'nın hedeflerine ulaşmada küresel çabaların artırılması hedefleniyor. Ancak, içerikleri büyük ölçüde ülkelerin inisiyatifine bırakıldığı için, NDC'leri bir araya getirme azminin iklim değişikliyle mücadelede yeterli olmayacağı riski her zaman mevcut."
Asselt, mevcut NDC değerlendirmelerine ilişkin olarak şunları kaydetti: "Avrupa Birliği, Çin ve Hindistan dahil, raporlarını henüz sunmayan birçok ülkenin NDC'lerini sunması gerekiyor. Şu ana kadar sunulan NDC’ler arasında, Birleşik Krallık'ın 2035'e kadar emisyonları 1990 seviyelerine kıyasla yüzde 80 azaltma planı en iddialı hedeflerden biri olarak öne çıkıyor. Ancak Birleşik Krallık'ın bu hedefe gerçekten ulaşabilmesi için yerel politika adımlarını da güçlendirmesi gerekiyor. Kanada ve Yeni Zelanda gibi bazı ülkelerin sunduğu NDC'ler hayal kırıklığına neden oldu. Ayrıca, ülkelerin açıklanan hedefleri ile bu hedeflere ulaşmak için uyguladıkları politikalar arasında da hala önemli bir uygulama boşluğu bulunuyor."
Asselt, küresel değerlendirme sürecinin pratik yol haritaları üretmede yetersiz kaldığını vurguladı: "Hangi sektörlerde hangi adımların atılması gerektiğine dair açık bir yol göstericinin olması, değerlendirme sürecinin önemli bir çıktısı olabilirdi. Ancak devletler, sürecin sonuçlarını hala siyasi bir pazarlık olarak gördüğü sürece, böyle bir rehberin ortaya çıkması pek olası değil."
Asselt, zirveyi COP30 yolunda "bazı ülkelerin yeni NDC’lerini sunmaları için önemli bir fırsat" olarak nitelendirdi ve özellikle AB, Çin ve Hindistan'ı öne çıkardı.
Charles Heaps (Stockholm Çevre Enstitüsü) birçok ülkenin NDC hazırlama sürecinde zorluk yaşadığını belirterek, düşük ve orta gelirli ülkelerin hedeflerini yerine getirebilmeleri için uluslararası toplumdan kapsamlı desteğe ihtiyaç duyduğunu söyledi. Heaps, özellikle kapasite geliştirme desteğinin önemine işaret etti.
Jason Veysey (Stockholm Çevre Enstitüsü) ise NDC'lerin "bilim temelli ve şeffaf verilere dayalı hazırlanması" ve hükümetlerce en üst düzeyde sahiplenilmesinin kritik olduğunu vurguladı. Veysey, paydaş katılımı, finansman ve uygulama planları, sorumlu kurumların belirlenmesi, ulusal politikalarla uyum ve güçlü izleme-doğrulama mekanizmalarının önemine dikkat çekti.
Silvia Ulloa (Stockholm Çevre Enstitüsü) ise ilk Küresel Durum Değerlendirmesi'nin, dünyanın Paris Anlaşması hedeflerine ulaşma yolunda ilerlemediğini ortaya koyduğunu hatırlattı ve "şimdi, yeni sunulacak NDC’lerin daha iddialı olması yönünde bir beklenti var" değerlendirmesinde bulundu.
Sonuç
24 Eylül'deki İklim Zirvesi 2025, ülke liderlerini ve uluslararası aktörleri NDC 3.0 sürecini hızlandırmaya zorlayacak önemli bir sınav olarak görülüyor. Zirve, COP30 öncesi hedeflerin güncellenmesi ve iklim eylemlerinin güçlendirilmesi için son fırsatlardan biri niteliğinde.
