İsrail'in Gazze'deki Kültürel Mirası Hedef Alışı
NUR EBU IYŞE - 8 Ekim 2023'ten bu yana İsrail'in Filistin halkına yönelik operasyonları, Gazze Şeridi'nin sadece modern altyapısını değil, binlerce yıllık tarihi ve kültürel mirasını da derinden etkiledi.
Hedeflenen ve Tahrip Edilen Alanlar
Gazze Hükümeti Medya Ofisi verilerine göre, bölgede bulunan 325 arkeolojik ve tarihi alandan 208 tanesi doğrudan hedef alınarak tahrip edildi. İsrail ordusunun iki yıldır süren bombardımanları, 2,3 milyon nüfuslu Gazze'de eğitim kurumları, sivil altyapı ve tarihi varlıkları etkiledi.
Ulusal ve Uluslararası Tepkiler
Filistinliler, insan hakları kuruluşları ve kültürel mirasla ilgilenen örgütler, Gazze'de yaşanan yıkımı "Filistin halkının kültürel ve medeni kimliğini silmeye yönelik bir girişim" olarak değerlendiriyor. Ayrıca bazı nadir eserlerin çalınarak İsrail'e kaçırıldığına dair görüntüler, hem Filistinli yetkililer hem de İsrail ordusu tarafından yayımlandı.
Gazze'nin Tarihi Zenginliği
Tel Aviv yönetiminin 2006'dan bu yana uyguladığı ve 8 Ekim 2023'ten itibaren yoğunlaşan saldırılara maruz kalan Gazze Şeridi, tarih boyunca Antik Mısır, Yunan, Roma, Bizans, Kenan, Fenike ve İslam dönemlerinde Memlük ile Osmanlı gibi medeniyetlere ev sahipliği yaptı. Bu katmanlaşmış tarih, bölgeyi kültürel ve mimari açıdan eşsiz kılıyordu.
Eski Şehir ve Önemli Yapıların Tahribatı
Gazze kentindeki Eski Şehir, saldırılarda en çok zarar gören bölgelerden biri. Eski Şehir; eş-Şucaiyye, ez-Zeytun, et-Tuffah ve ed-Derc mahallelerini kapsıyor.
El-Ömeri (Büyük Ömer) Camisi
Eski Şehir'de bulunan ve bölgenin en eski büyük camilerinden biri olan El-Ömeri Camisi, Bizans döneminde kilise olarak kullanılmasının ardından 7. yüzyılda camiye çevrildi. Ünlü gezgin İbn Batuta'nın "estetik cami" diye tanımladığı yapıdaki yaklaşık 1400 yıllık minare bombardıman sonucu yıkıldı ve caminin bir bölümü hasar gördü.
Aziz Porfirios Rum Ortodoks Kilisesi
MS 425 yılında inşa edilen ve hâlâ ayakta duran dünyadaki en eski kiliselerden biri kabul edilen Aziz Porfirios Kilisesi, Ekim 2023'te iki kez bombalandı. Kilise müştemilatı tamamen yıkıldı; saldırılarda en az 19 sivil, aralarında çocukların da bulunduğu şekilde yaşamını yitirdi. Gazze'deki Hristiyan toplumu, "Kiliseler bile artık güvende değil" çağrısı yaptı.
Es-Samra Hamamı
Ez-Zeytun Mahallesi'nde, yapımı MS 14. yüzyıla uzanan Es-Samra Hamamı ile çevresindeki pek çok bina ağır hasar gördü veya tamamen yok edildi. Osmanlı hamam mimarisinin önemli örneklerinden biri olarak değerlendirilen bu yapı, Gazze'deki son tarihi hamam olarak kayıtlardaydı.
Seyyid Haşim Cami ve Katib Vilayet Cami
Seyyid Haşim Cami (Ed-Derac Mahallesi) Hz. Muhammed'in büyük dedesi Haşim bin Abdulmenaf'a atfedilen yer nedeniyle kutsal kabul ediliyordu; 7 Aralık 2023'te bombalamada ağır hasar aldı. Katib Vilayet Cami ise 17 Ekim 2023'teki topçu saldırısında ciddi zarar gördü.
Kutsal Aile Kilisesi ve Ehli Baptist Kilisesi
Kutsal Aile Kilisesi (Latin Manastırı), bölgedeki Hristiyan ve Müslümanların sığınağı olarak kullanılırken bombardımanda ağır hasar aldı. Ehli Baptist Kilisesi, El-Ehli Baptist Hastanesi bünyesindeydi; 14 Ekim'deki roket saldırısı ve 17 Ekim'deki devam eden saldırılarda hem hastane hem de kilise hasar gördü. İddialara göre 17 Ekim saldırısında hastane ve kilisede bulunanlardan yaklaşık 500 kişi yaşamını yitirdi.
Paşa Sarayı ve Tarihi Çarşıların Yıkımı
Eski Şehir'in kalbindeki yüzlerce yıllık Paşa Sarayı büyük oranda moloz haline getirildi; geriye Memlük ve Osmanlı dönemlerinden kalma duvar kalıntıları kaldı. Tarihi çarşılar — Zaviye Çarşısı, Kaysariyye gibi — Gazze'nin ticari ve sosyal yaşamının merkezi iken ağır hasar gördü, çok sayıda dükkan yok oldu.
Diğer Tahribatlar
Deyr el-Belah'daki Hızır Makamı (Saint George Manastırı) kısmen yıkıldı. Gazze arkeoloji deposunda bulunan binlerce eser Ocak 2023'te tahrip edildi ve yağmalandığı bildirildi. UNESCO ön listesinde yer alan Anthedon Limanı da kara saldırıları sırasında büyük oranda yok edildi.
Sonuç olarak, iki yıldır süren çatışmalar Gazze Şeridi'nin sadece bugünkü yaşamını değil, yüzyıllar boyunca biriktirdiği kültürel ve tarihsel hafızasını da tehdit ediyor. Bu tahribat, bölgenin tarihsel sürekliliğini zedeleyen ve toplumun ortak kimliğine ağır darbe vuran bir yıkım olarak kayda geçiyor.
