TCMB'den "Reel Sektörün Döviz Talebi Gelişmeleri" Analizi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi'nde yayımlanan "Reel Sektörün Döviz Talebi Gelişmeleri" başlıklı analiz, 2021 Ocak–2025 Mayıs dönemindeki döviz akımı verilerinin firmaların döviz biriktirme eğiliminde zayıflama olduğuna işaret ettiğini aktarıyor.
Analizi Hazırlayanlar
Analiz, Piyasalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Süleyman Kutalmış Özcan, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Müdürü Kadir Gürci, Piyasalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Ömer Faruk Karaahmetoğlu ve Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Muhammed Furkan Erdoğan tarafından hazırlandı.
Metodoloji
Analizde, firmaların döviz talebini etkileyen unsurlar olarak ithalat ödemeleri, finansal yükümlülükler, kur oynaklığına karşı korunma ihtiyacı ve yatırım tercihleri vurgulanıyor. Firma bazında döviz akımını hesaplamak için spot ve vadeli piyasa işlemleri, dış ticaret kaynaklı net döviz gelirleri ve YP cinsi kredi kullanım ve geri ödemeleri netleştirildi. Döviz akımının pozitif olması firmanın döviz biriktirdiğini, negatif olması ise mevcut döviz stokunu azalttığını gösteriyor.
Bulgular
Analizde dikkat çeken bulgular arasında, firmaların YP mevduat oranının parasal sıkılaşma ile gerilediği yer alıyor: "Parasal sıkılaşma ile birlikte, firmaların YP mevduat oranı, 2023 yılı Haziran ayındaki yüzde 60,7 seviyesinden gerileyerek 2025 yılı Haziran ayı itibarıyla yüzde 35 seviyesine düşüyor."
Genel değerlendirmede, döviz akımı verilerinin firmaların döviz biriktirme eğiliminde zayıflama olduğunu gösterdiği belirtildi. Firma gruplarına göre analiz edildiğinde zayıflamanın net ihracatçı firmalardan kaynaklandığı tespit edildi: sıkılaşma döneminde ihracatın ve YP kredi kullanımının yükselmesine karşın döviz akımının azalması, net ihracatçı firmaların döviz satışlarının arttığına işaret ediyor. Öte yandan net ithalatçı firmaların döviz akımı aynı dönemde negatif ve yatay bir seyir izliyor; bu durum net ithalatçıların döviz ihtiyacının önceki döneme benzer şekilde devam ettiğini gösteriyor.
Analiz, reel sektörün döviz talebinin zaman içinde azaldığını ve son bir yılda net döviz satıcısı konumuna geçtiğini kaydediyor. Mart ayında döviz kurlarındaki oynaklık sonrası bu eğilim biraz yavaşlasa da firmaların nette döviz satıcısı olmaya devam ettiği bildirildi.
Sektörel Dağılım
Reel sektörün döviz alımlarında net ithalatçı firmaların payının arttığı vurgulandı. 2021 Ocak–2023 Mayıs döneminde ortalama yüzde 57 civarında seyreden bu payın, parasal sıkılaşma dönemiyle birlikte yüzde 65 seviyesine yükseldiği belirtildi. Son 12 ayda döviz alımı döviz satımından fazla olan sektörlere bakıldığında, en yüksek payı enerji ile ilgili sektörler ile birlikte otomobil ticareti, demir-çelik, kimya ve telekomünikasyon gibi ithalatçı sektörlerin oluşturduğu tespit edildi.
Sonuç
Analiz, parasal sıkılaşma döneminde firmaların döviz biriktirme davranışında ve döviz talebinde net bir değişim olduğunu vurguluyor. Çalışmada yer alan değerlendirme şu şekilde özetleniyor: "Net ihracatçı firmalar finansal sisteme döviz arz ederken net ithalatçı firmalar uzun dönem ortalamasına yakın bir döviz talebi sergiliyor. Yakın dönemde görülen döviz alımlarında da net ithalatçı firmaların dış ticaret ödemeleri belirleyici oluyor. Bu gelişmeler net ihracatçı firmaların döviz arzına yaptığı katkının sürdüğüne işaret ediyor."
