Gazze’nin Tarihi Camileri İsrail Saldırılarında Yok Oldu

Gazze'deki hükümetin Basın Ofisi’nin verilerine göre, bölgede bulunan 1244 camiden 835i tamamen, 180’den fazlası ise kısmen yıkıldı. Birçoğu Memlük ve Osmanlı dönemlerine uzanan bu yapılar, Gazze’nin mimari kimliğinin temel unsurları arasında yer alıyordu.

Büyük Ömeri Cami

Memlüklü ve Osmanlı dönemi mimari özelliklerini taşıyan Büyük Ömeri Camisi, yaklaşık 1400 yıllık olup Gazze’deki en büyük cami olarak biliniyordu. Filistin genelinde Kudüs’teki Mescid-i Aksa ve Akka’daki Ahmed Cezzar Paşa Camisi’nden sonra üçüncü büyük cami konumundaydı. İsrail saldırısı öncesinde avlusuyla yaklaşık 5 bin 300 metrekarelik alana yayılan cami, 38 mermer sütunla farklı dönemlerin izlerini taşıyordu. Gazze halkı tarafından "Küçük Mescid-i Aksa" olarak da anılan yapı, hedef alınarak büyük oranda yıkıldı.

Seyyid Haşim Cami

Seyyid Haşim Cami, Gazze kentinin doğusundaki Ed-Derac Mahallesi’nde yer alıyordu. Hz. Muhammed'in büyük dedesi Haşim bin Abdulmenaf'ın mezarının bulunduğu alana yapılan cami ve türbe nedeniyle kent tarihsel olarak "Haşim’in Gazzesi" olarak anılıyordu. Cami, 7 Aralık 2023’te İsrail savaş uçaklarının bombalaması sonucu ağır hasar gördü.

Katib Vilayet Cami

Tarihi Memlük dönemine dayanan Katib Vilayet Camisi, Porphyrius Kilisesi ile aynı duvarı paylaşan ve Gazze'nin önemli arkeolojik ibadethanelerinden biriydi. Memlük Sultanı Nasır Muhammed bin Kalavun (1309–1341)’un üçüncü saltanatı döneminde inşa edilen cami, 17 Ekim 2023’te İsrail topçu bombardımanında ağır hasar aldı.

İbn Osman Cami

İbn Osman Cami, Gazze’nin en büyük ikinci tarihi camisiydi. Nabluslu Ahmed bin Osman tarafından 14. yüzyılda yapılan yapı, Şucaiyye Mahallesi’ndeki eski Pazar Meydanı’nda ve yaklaşık 2000 metrekarelik alanda yer alıyordu. Batı revakında 1445’te Gazze valisi olan Emir Seyfeddin Yelhuce’nin kabri bulunuyordu. Memlük mimarisinin zarif örneklerinden kabul edilen cami, İsrail saldırıları sonucunda büyük hasar gördü.

Ali bin Mervan Cami

Gazze’nin doğusundaki Tuffah Mahallesi’nde, eski şehrin surlarının dışında yer alan Ali bin Mervan Cami, adı burada defnedilen veli Şeyh Ali bin Mervan’dan geliyordu. Yaklaşık 320 metrekare büyüklüğündeki cami, Memlük döneminde 1371 yılında inşa edilmiş ve yüzyıllar boyunca yenilenerek halkın hafızasında yer etmişti. Cami, İsrail saldırıları sonucu büyük hasar gördü.

Zafar Demri Cami

Şucaiyye Mahallesi’nin doğu ucunda bulunan Zafar Demri Cami, Şihabeddin Zafar Demri tarafından 1361 yılında yaptırılmıştı. At nalı biçimli kemerli girişiyle dikkat çeken ve yaklaşık 600 metrekare alanlı bu tarihi yapı, İsrail saldırılarında tamamen yıkıldı.

Bardibekiyye Cami (Mahkeme Cami)

Şucaiyye Mahallesi’ndeki Bardibekiyye Cami, 1455 yılında Emir Bardibek ed-Devadar tarafından inşa edildi. Başlangıçta medrese olarak kurulan yapı, Osmanlı döneminde şer’i mahkeme olarak kullanıldığı için "Mahkeme Camii" olarak da anılıyordu. Yaklaşık 546 metrekarelik bu tarihi cami de İsrail saldırılarında tamamen tahrip edildi.

Sitt Rukiyye Cami (Rukiye Hanım Camii)

Şucaiyye Mahallesi’nde bulunan küçük bir ibadethane olan Sitt Rukiyye Cami, yaklaşık 174 metrekare büyüklüğündeydi. Osmanlı döneminde Gazze’de yaşamış bir kadının adını taşıyan yapı, İsrail bombardımanı sonucu tamamen yıkıldı.

Şeyh Osman Kaşgar Cami

Gazze’nin en eski ibadethanelerinden biri olan Şeyh Osman Kaşgar Cami, 1223 yılında inşa edilmiş ve yalnızca 70 metrekare büyüklüğünde bir yapıya sahipti. Kapısındaki 13. yüzyıla ait taş kitabesiyle bilinen cami, İsrail bombardımanında tamamen yıkıldı.

Büyük Han Yunus Cami

Gazze Şeridi’nin güneyinde yer alan ve adını taşıyan kentin en büyük camisiydi: Büyük Han Yunus Cami. 1928 yılında inşa edilen cami, 1954’te genişletilerek alanı 3300 metrekareye ulaştırılmıştı. Son İsrail saldırılarında bu yapı da tamamen yıkıldı.

Gazze’nin tarihine tanıklık eden bu ve benzeri birçok yapı, bölgenin kültürel belleğini oluşturan unsurlar arasında yer alıyordu. Yerel yetkililer ve miras savunucuları, kayıpların belgelenmesi ve korunması için çağrıda bulunuyor.