Hava Kirliliği Demans Riskini Artırıyor: PM2.5'te 10 mikrogramlık Artış %17
GÜLSELİ KENARLI - Cambridge Üniversitesinin araştırması, hava kirliliğine maruz kalmanın demans riskini yükselttiğini ortaya koydu.
Araştırmanın kapsamı ve bulguları
Üniversitenin Tıbbi Araştırmalar Konseyi Epidemiyoloji Birimi öncülüğünde yürütülen "Uzun Dönem Hava Kirliliğine Maruz Kalma ve Demans Gelişimi: Sistematik İnceleme ve Meta-Analiz" araştırmasında incelenen 51 bilimsel çalışmanın 34'ü analize dahil edildi. Çalışmaların 15'i Kuzey Amerika, 10'u Avrupa, 7'si Asya ve 2'si Avustralya'da yapıldı.
Temmuzda The Lancet Planetary Health dergisinde yayımlanan sonuçlara göre, bir metreküp havadaki ince partikül madde (PM2,5) seviyesinde 10 mikrogramlık artış, demans riskini %17 yükseltiyor. Ayrıca, bir metreküp havada 10 mikrogram azot dioksit (NO2) yükselmesi de demans riskinde %3 artışa yol açıyor.
Londra şehir merkezinde 2023'te yol kenarında yapılan ölçümlerde, ince partikül madde ortalamasının bir metreküp havada 10 mikrogram ve azot dioksitin 33 mikrogram olduğu tespit edildi.
Araştırmada, hava kirliliğinin beynin doğrudan maruziyeti veya dolaşım sistemi yoluyla oluşturduğu iltihap ve oksidatif stresin demans ortaya çıkışında önemli rol oynadığı vurgulandı.
Dünya genelinde demansın şu anda 57 milyon 400 bin kişiyi etkilediği, bu sayının 2050'ye kadar 152 milyon 800 bin'e ulaşacağının tahmin edildiği belirtiliyor. Bilim insanları, kirlilik azaltıcı politikaların sağlık, iklim ve ekonomi açısından uzun vadeli faydalar sağlayacağını öngörüyor.
Uzman yorumu: Prof. Dr. Murat Terzi
Türk Nöroloji Derneği Başkanı ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Terzi, AA muhabirine yaptığı açıklamada yaklaşık 30 milyon kişiyi kapsayan araştırmada çevresel kirliliğin demans riskini artırdığına dair bulguların önemli olduğunu vurguladı.
Terzi, araştırmanın en önemli mesajının "çevre kirliliğinin önlenmesinin gelecekte sağlıklı yaşlanma için kritik olduğu" olduğunu söyledi. Havadaki kirleticilerin solunum yoluyla akciğerlere ulaştığını, buradan kan yoluyla beyne geçerek hastalık risklerini artırdığını belirtti.
Prof. Terzi, demansın Alzheimer ve Parkinson gibi türlerinde çevre kirliliğinin özellikle egzoz dumanı ve fabrika bacalarından çıkan zararlı maddeler aracılığıyla beyne ulaşarak "iltihap ve damar tıkanıklığı gibi süreçleri tetikleyebileceğini" ifade etti. Kirliliğin tek başına neden değil, risk artırıcı bir faktör olduğunu; genetik yatkınlığı olan kişilerde etkisinin daha belirgin olabileceğini ekledi.
Terzi, orman yangınlarının havadaki oksijen oranını düşürmesinin ve yanma sonucu açığa çıkan zararlı maddelerin riske katkıda bulunduğunu belirterek, "Yangınlardan çıkan duman, fabrika bacaları gibi zararlı moleküller içerir. Bu da nörolojik hastalıkların görülme riskini artırabilir." dedi.
Çevresel risk faktörleri arasında hava kirliliğinin yanı sıra travmalar, psikolojik stres, ışık ve ses kirliliği ile elektromanyetik alana maruz kalmanın da yer aldığına dikkat çeken Terzi, bu etkilerin birleştiğinde demans riskini katlayabileceğini kaydetti.
Sağlıklı yaşlanma için erken dönemde önlem alınması gerektiğini belirten Terzi, "Sigara ve tuz tüketimi, egzoz dumanı, elektromanyetik alan gibi risk faktörlerine maruz kalmayı anne karnından itibaren en aza indirmek önemli. Maske kullanımı, temiz hava ortamları, iyi havalandırma ve çevre kirliliğini azaltacak politikalar hem bireysel hem toplumsal düzeyde fayda sağlar." şeklinde konuştu.
