Giriş: 1953 İran Darbesinin Arka Planı
İran'da 19 Ağustos 1953'te gerçekleşen ve "Ajax Operasyonu" adı verilen darbe, İran’ın bağımsızlık mücadelesi ve batılı güçlerin müdahaleleri ile derin bir ilişki içindeydi. Bu olay, Tahran-Washington ilişkilerinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir.
İngiltere ve Rusya'nın Nüfuz Mücadelesi
19. yüzyıl boyunca, İran İngiltere ve Rusya’nın nüfuz alanları için yarıştığı bir bölge oldu. Özellikle 1901'de İngiliz iş insanı William Knox D'Arcy'nin petrol çıkarma imtiyazı elde etmesi, İran’ın ekonomik bağımsızlığını tehlikeye soktu.
Musaddık ve Petrol Millileştirme Mücadelesi
1940'ların sonlarında İran'da artan milliyetçi hareket, 1951'de Başbakan Muhammed Musaddık'ın iktidara gelmesiyle ivme kazandı. Musaddık, petrolün millileştirilmesi için kararlı adımlar attı. Bu durum, İngiltere için büyük bir tehdit haline geldi.
ABD'nin Müdahale Stratejisi
İngiltere’nin etkisiz kalması üzerine ABD, Musaddık’ın Sovyetler Birliği’ne yakınlaşmasından endişe duyarak harekete geçmeye başladı. 1953'ün başlarında CIA ve MI6, Musaddık hükümetini devirmek için planlar yaptı.
Darbenin Gerçekleşmesi
15 Ağustos 1953'teki ilk darbe girişimi başarısız oldu. Ancak 19 Ağustos’ta ordu içindeki destekle Musaddık yıkıldı. Bu süreçte Musaddık’ın evinin kuşatılması ve teslimiyet süreci, halkın tepkisini artırdı.
Sonrası ve Kalıcı Etkileri
Musaddık’ın devrilmesinin ardından Şah Muhammed Rıza Pehlevi yeniden iktidara geldi ve baskıcı bir yönetim kurdu. Bu durum, İran halkında büyük bir hoşnutsuzluk yarattı.
ABD'nin Rolünün İtirafı
Uzun yıllar gizlenen oyun, 2013’teki belgelerle açıkça ortaya kondu. Darbe, Amerikan dış politikasının bir parçası olarak görünüyordu. Musaddık’ın devrilmesi, İran’ın Batı’ya karşı güvensizliğini derinleştirerek, 1979’daki İran Devrimi'nin temel nedenlerinden biri oldu.
