Kırgızistan 34. yaşını kutluyor
Kırgızlar, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Orta Asya'da bağımsızlığını ilan eden ilk halklardan biri olarak bugün bağımsızlıklarının 34. yılını kutluyor.
Bağımsızlık ilanı ve ilk tanıma
Moskova'da 18-21 Ağustos 1991 tarihlerinde yaşanan darbe girişiminin ardından, Kırgızistan Yüksek Konseyi (Jokorku Keneş) 31 Ağustos 1991’de olağanüstü toplanarak Egemenlik Bildirgesi'ni kabul etti ve ülkenin bağımsız, egemen, laik ve demokratik bir devlet olduğunu ilan etti.
16 Aralık 1991 tarihinde Kırgızistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye Cumhuriyeti oldu. İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler 29 Ocak 1992'de tesis edildi.
Ulusal semboller ve anayasal düzenlemeler
Bağımsızlığın ardından ülke sembolleri belirlendi. 3 Mart 1992'de kabul edilen bayrak, kırmızı zemin üzerinde 40 sarı güneş ışını ve ortasında "tündük" (geleneksel Kırgız çadırı kubbesi) motifini taşıyor.
Milli marş 18 Aralık 1992'de kabul edilirken, ilk anayasa 5 Mayıs 1993'te onaylandı. Kırgızistan'ın para birimi som, 10 Mayıs 1993'te dolaşıma girdi.
Coğrafya, turizm ve nüfus yapısı
Kırgızistan Cumhuriyeti, Tanrı Dağları'nın üzerinde yer alıyor ve Orta Asya'nın önemli su kaynaklarını barındırıyor. Ülkenin yüzölçümü 199 bin kilometrekare olarak kaydediliyor ve Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ile Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ile sınır komşusu bulunuyor.
Yıl boyunca çok sayıda yabancı turisti çeken ülke; geleneksel göçebe kültürü, doğal güzellikleri, Issık Gölü ve misafirperver halkıyla dikkat çekiyor. Yaklaşık 7 milyon 300 bin nüfusa sahip ülkede Kırgızlar, Özbekler, Ruslar, Dunganlar, Uygurlar, Tacikler ve Ahıska Türkleri başta olmak üzere yaklaşık 80 farklı etnik grup yaşıyor.
2024 ve 2025 yıllarında Özbekistan ve Tacikistan ile sınır düzenlemelerini tamamlayan Kırgızistan'ın bu ülkelerle herhangi bir sınır sorunu bulunmuyor.
Kültürel miras
Orta Asya'da İslamiyet'i kabul eden ilk Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlılar döneminden kalan eserler, ülkenin kültürel mirasını yansıtıyor. Balasagun'daki Burana Kulesi ve Özgen Kulesi ile tarihi işlemeli taşlar ve anıtlar bu mirasın önemli örnekleri arasında yer alıyor.
Siyasi dönüşümler ve halk hareketleri
Bağımsızlık sonrası süreç, iki halk devrimi ve siyasi krizlerle şekillendi. Ülkenin ilk cumhurbaşkanı Askar Akayev, 1991-2005 yıllarında görev yaptıktan sonra halk protestoları sonucu Moskova'ya sığındı. Yerine gelen Kurmanbek Bakiyev de 2010'da halk ayaklanması sonucu görevden ayrıldı.
Geçici yönetim döneminde Roza Otunbayeva anayasa referandumu sürecinde ülkeyi yönetti. 2011 seçimleriyle göreve gelen Almazbek Atambayev, 2017'de görevini Sooronbay Ceenbekov'a devretti. Ceenbekov döneminde yolsuzluk suçlamasıyla tutuklanan Atambayev, 3,5 yıl hapis yattıktan sonra 14 Şubat 2023'te sağlık gerekçesiyle salıverildi.
Parlamento seçim sonuçları gerekçesiyle düzenlenen kitlesel protestolar sonucunda Ceenbekov 15 Ekim 2020'de istifaya zorlandı. O dönemde cezaevinde bulunan ve gösterilerin şiddet olaylarına dönüşmesi üzerine cezaevinden taraftarlarınca çıkarılan siyasetçi Sadır Caparov, yönetimi geçici olarak devraldı ve 10 Ocak 2021'de yapılan seçimleri %79,20 oyla kazanarak ülkenin 6. Cumhurbaşkanı oldu. Halk, referandumla parlamenter sistemden cumhurbaşkanlığı sistemine geçişi kabul etti.
Ekonomik göstergeler ve mali destekler
Kırgızistan'ın gayrisafi yurt içi hasılası (GSYH) 1991'de 2,5 milyar dolar iken günümüzde yaklaşık 9,45 milyar dolar seviyesinde. Bütçenin %70,8'i vergi gelirlerinden, %21,2'si vergi dışı gelirlerden ve %7,8'i yurt dışındaki işçilerin gönderdiği dövizlerden oluşuyor.
2025'in ilk yarısında 567 binden fazla kişiye 40 milyar som'dan fazla mikrokredi verildi. Bu kredilerin %60'tan fazlası tüketici harcamalarına, %16'sı tarımsal faaliyetlere, yaklaşık %10'u ise ticaret ve kamu hizmetlerine ayrıldı. Maliye Bakanlığı verilerine göre, 1 Temmuz itibarıyla 11 bin 765 girişimciye toplam 107 milyon 161 bin 390 dolar tutarında faizsiz kredi desteği sağlandı.
Türkiye ile ilişkiler ve kalkınma projeleri
Türkiye, Kırgızistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmasının ardından geçen 34 yılda ikili ilişkileri somut projelerle güçlendirdi. Eğitim, sağlık, kamu yönetimi ve kültürel alanlarda çok sayıda kurum ve tesis inşa edildi.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) başta olmak üzere Türkiye'nin çeşitli kurumları aracılığıyla hayata geçirilen projeler, Kırgız halkının sosyal refahına ve kamu altyapısının güçlendirilmesine katkı sağlıyor.
Kırgızistan, zengin tarihi mirası, doğal güzellikleri ve siyasi dönüşüm süreçleriyle bağımsızlığının 34. yılında bölgesel önemini koruyor.
