Türkiye ve Doğu Anadolu’da deprem gerçeği: Bilim uyarıyor, tedbir hayat kurtarıyor
Atatürk Üniversitesi Pasinler Meslek Yüksek Okulu Dr. Öğretim Üyesi Hamit Çakıcı, "Ülkemiz ve Doğu Anadolu’da deprem gerçeği" başlıklı seminerinde Türkiye'nin sismik durumunu ve alınması gereken önlemleri anlattı. Çakıcı, ülke topraklarının yaklaşık yüzde 96'sının deprem riski altında olduğunu vurguladı ve depremle yaşamayı öğrenmenin bir tercih değil zorunluluk olduğunu belirtti.
Depremler neden oluyor?
Depremler, Dünya kabuğunu oluşturan levhaların hareketleriyle oluşuyor. Bu hareketlerin temelinde yerin derinliklerindeki ısı kaynaklı konveksiyon akımlarının bulunduğu ifade ediliyor. Kıtaların geçmişte "Pangea" adı verilen tek kara parçası halinde olduğu ve zamanla ayrıldığı bilimsel olarak kabul ediliyor; Türkiye ise bu hareketli levha sınırlarının kesişim noktasında yer alıyor.
Büyüklük ve şiddet arasındaki fark
Çakıcı, bir depremin büyüklüğünün açığa çıkan enerjiyle, şiddetinin ise yerleşim alanlarındaki hasarla ilgili olduğunu hatırlattı. Aynı büyüklükteki deprem, sağlam zemine sahip bir bölgede hafif hasarla atlatılabilirken zayıf zeminlerde ağır yıkıma yol açabiliyor.
"Sismik boşluklar" alarm veriyor
Seminerde öne çıkan konulardan biri de "sismik boşluklar" oldu. Bu terim, uzun süredir büyük deprem üretmemiş ancak enerji biriktirmeye devam eden fay segmentlerini tanımlıyor. Marmara'dan Doğu Anadolu'ya, Ege'den Akdeniz'e kadar birçok bölgede tespit edilen bu alanların, önümüzdeki yıllarda 6 ila 7 büyüklüğünde depremler üretme potansiyeline sahip olduğu ifade edildi.
Doğu Anadolu'da acı tecrübeler
Doğu Anadolu Bölgesi, tarih boyunca Türkiye'nin en yıkıcı depremlerine sahne oldu: 1939 Erzincan, 1976 Çaldıran, 1983 Horasan-Narman, 2011 Van ve 2020 Elazığ depremleri binlerce can kaybına ve büyük ekonomik yıkıma neden oldu. Bu olaylar bölgenin aktif fay sistemleri üzerinde yer aldığını gösteriyor.
Erzurum, Pasinler ve çevresel riskler
Erzurum Fay Zonu, neotektonik dönemde aktif olan doğrultu atımlı faylardan oluşan karmaşık bir sistemdir. Pasinler, Horasan ve Narman çevresinde hem tarihsel hem de aletsel dönemlerde büyük depremler meydana gelmiştir. 1924 ve 1952 Pasinler Depremi ile 1983 Horasan-Narman Depremi, bölgenin yüksek sismik riskini ortaya koymaktadır.
Kuzey Anadolu Fayı üzerindeki Yedisu Fayı, Ardahan Kırığı, Çayırlı Aşkale Fayı, Van Gevaş Fayı ve Hakkari Yüksekova Faylarının aktivitesi durumunda etkilenebilecek iller arasında Erzurum ve Pasinler İlçeleri’nin olduğu belirtiliyor. Bu sismik boşlukların günümüzde de aktif yapılar olduğu bilimsel çalışmalarla destekleniyor.
Çözüm: Bilim, planlama ve hazırlık
Dr. Öğretim Üyesi Hamit Çakıcı, depremin zararlarını azaltmanın kadercilikten değil bilimden geçtiğini vurguladı. Öneriler arasında aktif fayların net biçimde belirlenmesi, riskli alanlarda yapılaşmanın sınırlandırılması, deprem master planlarının hazırlanması ve İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) uygulamalarının etkinleştirilmesi yer alıyor. Bireysel düzeyde ise depreme dayanıklı yapılaşma, ev içi eşya sabitlemeleri, acil durum çantası ve doğru davranış biçimleri olan "Çök-Kapan-Tutun" hayati öneme sahip olduğu belirtildi.
Teknoloji de uyarıyor
Günümüzde Android telefonlarda kullanılan erken uyarı sistemleri, deprem dalgalarını insanlardan saniyeler önce algılayarak kullanıcılara uyarı gönderebiliyor. Bu birkaç saniyelik kazanım bile, doğru davranışla birleştiğinde hayat kurtarabiliyor. Sonuç olarak deprem engellenemez; ancak etkileri azaltılabilir.
Sonuç olarak Hamit Çakıcı'nın mesajı net: "Deprem değil, ihmal öldürür."
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ PASİNLER MESLEK YÜKSEK OKULU DR. ÖĞRETİM ÜYESİ HAMİT ÇAKICI ÜLKEMİZ VE DOĞU ANADOLU’DA DEPREM GERÇEĞİ KONULU SEMİNER VERDİ.
