Denizlerde rekor sıcaklıklar, avcılıkta düşüşe yol açıyor
ODTÜ: El Nino ve iklim etkileri balık stoklarını zayıflatıyor
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ekin Akoğlu, küresel ısınma ile birlikte Kuzey Atlantik Salınımı ve El Nino gibi atmosferik olayların deniz yüzeyi suyu sıcaklıklarını artırdığını ve bunun avcılık yoluyla elde edilen deniz balığı miktarını olumsuz etkilediğini söyledi.
Türkiye'de av sezonunun 1 Eylül'de başlayacak olması, deniz suyu sıcaklıkları ve avcılığa etkilerini yeniden gündeme getirdi. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü analizlerine göre, 2023 Haziranında başlayıp 2024 Nisanında sona eren El Nino döneminde Akdeniz'in ortalama deniz suyu sıcaklığı 23,06 °C olarak ölçüldü; bir önceki El Nino dönemi olan 2014-2016'da ise bu değer 21,04 °C idi.
Ege Denizi'nde son El Nino döneminde sıcaklık 19,97 °C, 2014-2016 döneminde 18,11 °C olarak kaydedildi. Marmara Denizi'nde bu değerler 17,21 °C ve 14,72 °C; Karadeniz'de ise son dönemde 17,36 °C, önceki dönemde 14,47 °C olarak ölçüldü.
Deniz suyundaki ısınma, avcılık yoluyla elde edilen deniz balığı miktarlarına da yansıdı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, av miktarı 2023'te 387 bin 115 ton iken 2024'te 290 bin 68 tona geriledi.
Doç. Dr. Ekin Akoğlu, iklim değişikliği, avcılık faaliyetleri ve deniz ekosistemlerindeki av-avcı ilişkilerinin özellikle Karadeniz başta olmak üzere balık stoklarını etkilediğini belirterek, 'Kuzey Atlantik Salınımı ve El Nino gibi atmosferik olaylara bağlı olarak deniz yüzey suyu sıcaklıkları arttı. Bu da avcılık yoluyla elde ettiğimiz deniz balıkları miktarını etkiledi' değerlendirmesini yaptı ve 2025-2026 av sezonunda El Nino etkisinin azalmasıyla av miktarının yeniden artmasını beklediklerini söyledi.
Akoğlu, sıcaklık artışının denizlerde tabakalaşmayı artırdığını ve dikey karışımı azalttığını vurgulayarak bunun dip sulardan gelen besin elementlerini kısıtladığını, birincil üretimi ve hayvansal planktonu azaltarak küçük balıkların (ör. hamsi) beslenmesini ve dolayısıyla palamut, lüfer gibi ekonomik türleri olumsuz etkilediğini anlattı.
'Dikey karışımın azalması, bitkisel plankton üretimini sınırlandırıyor. Bu da larvaların yetersiz beslenmesine ve küçük balık ölümlerinin artmasına, nihayetinde erişkin av miktarının düşmesine yol açıyor' diyen Akoğlu, sıcaklığın balıkların üreme mevsimlerini de erkene çekebileceğini; bunun üreme döneminde avlanmaya ve stokta genç bireylerin azalmasına neden olduğunu ifade etti.
Ayrıca insan kaynaklı kirliliğin, özellikle atık su deşarjıyla denize aşırı besin girişi sağladığını, fırsatçı plankton türlerinin çoğalmasının zaman zaman müsilaj ve toksik planktonlara yol açtığını ve bunun balık ölümleri ile oksijen azalmasına katkı sağladığını belirtti. Marmara Denizi'ndeki oksijensizleşmenin temel nedenlerinden birinin bu süreç olduğunu vurguladı.
Çözüm önerileri arasında ileri biyolojik arıtma ile azot, fosfor ve ağır metallerin azaltılması ile avcılığın iklim koşullarına göre planlanması yer aldı. Akoğlu, bu önlemler alınırsa kısa vadede (yaklaşık 5 yıl içinde) olumlu etkilerin görülebileceğini söyledi.
TÜİK verilerine göre 2013-2024 yılları arasında avlanan deniz balığı miktarları (ton):
2013: 295.167
2014: 231.058
2015: 345.765
2016: 263.724
2017: 269.676
2018: 222.023
2019: 374.725
2020: 291.910
2021: 262.290
2022: 254.535
2023: 387.115
2024: 290.068
Sonuç: ODTÜ'nün verileri, El Nino ve iklim değişikliğinin deniz yüzeyi sıcaklıklarını yükselttiğini ve bunun avcılık çıktıları üzerinde belirgin etkisi olduğunu gösteriyor. Uzun vadeli stok sağlığı ve gıda güvenliği için kirliliğin önlenmesi, teknolojik arıtma ve sürdürülebilir avcılık planlaması acil önlemler arasında yer alıyor.
