Küresel Plastik Anlaşması: Hukuki Bağlayıcılık ve Güçlü Liderlik Bekleniyor
UNEP çatısı altındaki son müzakereler nihai metin çıkmadan sona ererken, uzmanlar sürecin ilerlemesi için güçlü liderlik ve hukuki bağlayıcılık çağrısı yapıyor.
Toplantı, veriler ve aciliyeti
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) verilerine göre, dünya genelinde her yıl 400 milyon tondan fazla plastik üretiliyor. Bu plastiklerin yarısı sadece bir kez kullanılmak üzere tasarlanırken, yüzde 10'undan daha azı geri dönüştürülüyor. OECD ise mevcut gidişatın devamı halinde 2060'ta dünyadaki plastik varlığının 3 katına çıkacağını öngörüyor.
Küresel plastik anlaşması, çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkiler nedeniyle uzun süredir uluslararası gündemde. UNEP çatısındaki Hükümetlerarası Müzakere Komitesi (INC) 2022'den bu yana beş ana toplantı gerçekleştirdi. Bunların sonuncusunun ikinci bölümü olan INC-5.2, 5-14 Ağustos tarihlerinde İsviçre'nin Cenevre kentinde yapıldı.
Çekişmeli maddeler ve tıkanma
Toplantılarda taslak metin üzerinden müzakereler yürütüldü; anlaşmazlıkların odağında ise üretim sınırları, ticaret kaygıları ve tanım farklılıkları yer aldı. Özellikle plastik üretiminin kapsamı üzerine taraflar, üretimin tüm süreçlerine mi yoksa yalnızca atığa mı odaklanılacağı konusunda uzlaşamadı. Ayrıca üretimin yasaklanması veya azaltılması, "tek kullanımlık" tanımının kapsamı, plastiğin çevresel riskleri ve ulusal esnekliklerin boyutu tartışmalara neden oldu.
Uzmanların değerlendirmeleri
UNEP İcra Direktörü Inger Andersen, toplantı sonrası "Açıkçası bu noktada, istediğimiz yere varamadığımız çok açık. Ancak herkesin buraya anlaşmayı tamamlamak niyetiyle geldiğine de inanıyorum." dedi.
Prof. Dr. Maria Ivanova (Northeastern Üniversitesi Kamu Politikası ve Kent Sorunları Bölüm Başkanı ve Plastik Merkezi Eş Direktörü) AA muhabirine, taraf ve paydaşların kararlılık ve iyimserlikle başladığını belirterek, "Ne yazık ki kısmi bir anlaşmaya bile varamadık. Dünyanın acilen kararlı adımlar atmasına ihtiyaç duyulan bir dönemde gerçekleşen müzakereler, zayıf süreç yönetimi ve liderlik eksikliği nedeniyle çöktü." ifadesini kullandı.
Ivanova, finansman konusundaki belirsizliklerin de süreci etkilediğini ve bazı kimyasalların anlaşmaya dahil edilmesi konusunun müzakere edildiğini aktardı. "Bugün 2-3 sene önce bulunduğumuz noktadan çok daha uzağız," diyen Ivanova, güçlü liderlikle benzer çıkmazların aşılabileceğini belirtti.
Uluslararası Kirleticileri Yok Etme Ağı (IPEN) İcra Direktörü Bjorn Beeler ise bazı tarafların oy birliği talebinde ısrarcı olmasının sonucun çıkmamasında etkili olduğunu söyledi. Beeler, "Görüşmelerin odağı okyanuslardan uzaklaşarak petrole yoğunlaşmaya başladı; sağlık faktörü giderek önem kazandı" değerlendirmesinde bulundu ve "kimyasallar konusu ciddi bir ivme kazandı" dedi.
Beeler, sunulan önlemlerin çoğunun uluslararası ya da hukuken bağlayıcı olmadığını, sorumluluğun büyük ölçüde ulusal düzeye bırakılmasının problemli olduğunu vurguladı. Buna rağmen sürecin devam ediyor olmasını olumlu bulduğunu ifade etti.
Gelecek adımlar
Beeler, ortaya çıkan tablonun finansal piyasaları da etkileyebileceğini belirterek, net bir sonuç olmamasının piyasalar için yön mesajı taşımadığını söyledi. Sonraki kritik görüşmenin Aralık ayında yapılacak Birleşmiş Milletler Çevre Meclisi'nin 7. oturumu olduğunu ve ülkelerin bu toplantıya üzerinde durmak istedikleri noktalara dair planlarla geleceğini ekledi.
