Dünya Genelinde Takvim Çeşitliliği: Hangi Ülke Hangi Takvimi Kullanıyor?
CAN EFESOY - Kökleri binlerce yıla dayanan ve farklı kültürlerin ürünü birçok takvim, bugün hâlâ dünyanın çeşitli bölgelerinde resmi, kültürel ya da dini hayatı düzenliyor. Türkiye'nin de aralarında yer aldığı birçok ülke Miladi (Gregoryan) takvim kullanırken, bazı devletler alternatif takvimlerle yaşamlarını sürdürmeyi tercih ediyor.
Miladi takvim, Dünya'nın Güneş etrafındaki bir tam dönüşü esas alır; 365 gün 6 saat bir yıl kabul edilir ve başlangıç tarihi olarak Hazreti İsa'nın doğumu kabul edilerek 1 Ocak başlangıç sayılır. Miladi takvimin dışındaki sistemlerde ise dini inançlar, siyasi olaylar veya hasat zamanları yeni yıl başlangıcını belirliyor.
Hicri Takvim
Hicri takvim, İran, Afganistan ve Suudi Arabistan'da resmi olarak kullanılıyor; başlangıç yılı olarak miladi takvime göre 622 yılında gerçekleşen Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicreti kabul ediliyor. Şu anda 1404 yılındaki İran ve Afganistan'da yeni yıl geleneksel olarak gece ve gündüzün eşit olduğu 21 Mart'ta kutlanıyor. Suudi Arabistan'da ise resmi işlemlerde miladi takvim, Şeriat hükümlerine ilişkin işlemlerde Hicri takvim esas alınıyor.
Etiyopya Takvimi
Etiyopya takvimi, Hazreti İsa'nın doğumunu esas alır ancak farklı hesaplamalar nedeniyle miladi takvimden 7-8 yıl geride bulunur. Etiyopya'da yeni yıl, hasadın başlangıcına denk gelir ve yıla bağlı olarak 11 veya 12 Eylül'de kutlanır. Bu geleneğin kaynağına, Saba Krallığı'nın Kraliçesi Belkıs ve Hazreti Süleyman efsanesine dayanan inanç gösteriliyor.
Bengal Takvimi (Bangladeş)
Bangladeş'te mevsim döngülerine göre güneşi esas alan Bengal takvimi ile miladi takvim eş zamanlı kullanılıyor. İdari ve ticari işlemler miladiye göre yürütülürken, Bengal takvimi kültürel bayramlar ve geleneksel etkinliklerin tarihlerini belirliyor. Hicri takvim resmi olmasa da dini bayramların tarihleri Hicri'ye göre ayarlanıyor. Şu anda 1432 yılındaki ülkede yeni yıl 14 Nisan'da kutlanıyor; bu tarih, Babür İmparatoru Ekber Şah dönemindeki tarım vergisi düzenlemesinden kaynaklanıyor.
Budist Takvimi
Kamboçya, Laos ve Sri Lanka'da kullanılan Budist takvimi, Buda'nın ölümünü başlangıç olarak kabul eder ve Güneş'in hareketlerini esas alır; miladi takvimden 543 veya 544 yıl ileridedir. Bu ülkelerde miladi takvim resmi işlemler için kullanılırken, Budist takvimi dini ve geleneksel bayramların tarihlerini belirliyor. Tayland'da ise Budist takvimi devlet belgelerinde temel oluştururken, uluslararası işler için miladi takvim kullanılıyor. Resmi yeni yıl 1 Ocak'ta olsa da kültürel kutlamalar genellikle 13-16 Nisan tarihlerinde yapılıyor.
Juche Takvimi (Kuzey Kore)
Juche takvimi, Kuzey Kore'nin kurucu lideri Kim İl-Sung'un doğum tarihiyle başlar ve miladiye göre 1912'de başlatılmıştır. Devletin resmî yılı şu anda 114 yılında bulunuyor. Yeni yıl 1 Ocak'ta devlet törenleriyle kutlanıyor.
Minguo Takvimi (Tayvan)
Tayvan'da kullanılan Minguo takvimi'nde başlangıç yılı, Çin İmparatorluğu'nun dağılma dönemi ve Çin Cumhuriyeti'nin kuruluşu olan 1912 kabul ediliyor. Tayvan'da yeni yıl kutlamaları 1 Ocak'ta yapılırken, geleneksel olarak Çin Yeni Yılı da geniş çaplı kutlamalar arasında yer alıyor.
Vikram Samvat (Nepal)
Vikram Samvat, Nepal'in resmi takvimidir ve günlük yaşamda, resmi belgelerde kullanılır; miladi takvim yardımcı olarak yer alır. Takvimin başlangıcı olarak milattan önce 57 yılı gösterilir; tarih, Hint Kralı Vikramaditya'nın Sakalar'ı mağlup ettiği döneme dayandırılıyor. Bu takvime göre şu anda 2082 yılında olan Nepalliler, nisanda 2083 yılını tapınak ziyaretleri, geçit törenleri ve müziklerle kutlayacak.
Myanmar Takvimi
Myanmar'da idari ve uluslararası işlemler için miladi takvim esas alınırken, dini ve kültürel yaşamı düzenlemek üzere Myanmar takvimi kullanılıyor. Yeni yıl 13-16 Nisan tarihlerinde kutlanıyor; Budist tapınaklarına yapılan ziyaretler yaygındır. Milattan sonra 638 yılında başlayan takvime göre şu anda 1387 yılı yaşanıyor.
İbrani Takvimi (İsrail)
İsrail, idari işler için miladi takvimi kullanmanın yanı sıra kabul ettiği İbrani takvimini dini ve kültürel etkinliklerin tarihlerini belirlemek için kullanıyor. Hem Güneş hem de Ay döngüsünü temel alan İbrani takvimine göre şu anda 5785 yılı içinde bulunuluyor.
Dünya genelinde takvimlerin çeşitliliği, hem günlük yaşamı hem de kültürel kimlikleri şekillendiriyor; farklı coğrafyalarda yeni yıl kutlamaları, dini ritüeller ve resmi uygulamalar bu takvimlerin etkisiyle biçimleniyor.
