Petrol devlerinin karbon emisyonları ölümcül sıcak hava dalgalarıyla bağlantılı
Nature dergisinde yayımlanan "Sıcak Hava Dalgalarının Sistematik Olarak Karbon Ana Emisyonlarına Bağlanması" başlıklı araştırma, küresel fosil yakıt ve çimento imalatçısı şirketlerin karbon emisyonlarının dünya genelindeki ölümcül sıcak hava dalgalarıyla doğrudan ilişkilendirilebileceğini gösterdi.
Araştırmanın yöntemi ve temel bulgular
Araştırma, fosil yakıtların kullanılmadığı senaryoya ait istatistikleri hava durumu arşiv verileriyle karşılaştırarak günümüzün ısınmış dünyasını değerlendirdi. Önceki çalışmalardan farklı olarak yüzlerce bireysel vakayı değil, "bir dizi vaka sistematik olarak" analiz etti.
Çalışma, sıcak hava dalgalarının ortalama yoğunluğundaki artışın 2000-2009 döneminde 1,4 °C, 2020-2023 döneminde ise 2,2 °C olduğunu ortaya koydu. Araştırma, karbon emisyonlarının sıcaklık artışlarına etkisini ve bunun ölümcül sıcak hava dalgalarını ne ölçüde tetiklediğini nicel olarak inceledi.
Sonuçlar, iklim değişikliğinin 2000-2023 yılları arasında rapor edilen 213 sıcak hava dalgasını "daha olası ve daha yoğun hale getirdiğini" ortaya koydu. Sıcak hava dalgalarının medyanının (orta değerin) 2000-2009 döneminde yaklaşık 20 kat, 2010-2019 döneminde ise yaklaşık 200 kat daha olası hale geldiği saptandı.
Şirketlerin katkısı
Araştırmada, fosil yakıt ve çimento imalatçısı en büyük 180 şirketin küresel yüzey sıcaklığı ile geçmiş sıcak hava dalgalarının olasılık ve şiddetine katkıları ölçüldü. Çalışma, küresel bazda en büyük 14 şirketin her birinin tek başına yaydığı emisyonun 50'den fazla sıcak hava dalgasına yol açabildiğini gösterdi.
Örneğin, ExxonMobil kaynaklı karbon kirliliğinin "ısıtılmayan bir dünyaya kıyasla" 51 sıcak hava dalgasının yaşanma olasılığını en az 10 bin kat artırdığı belirlendi.
Uzman görüşleri ve sorumluluk tartışması
İsviçre merkezli ETH Zürih Üniversitesi'nden Prof. Sonia Seneviratne rapor hakkında, "(Rapor) Emisyon kaynaklarını geriye doğru izleme ve nicel olarak belirleme ile potansiyel sorumluluğu saptamada çok faydalı olabilir." değerlendirmesinde bulundu.
Araştırmanın yazarı Dr. Yann Quilcaille, "İklim değişikliği, 213 sıcak hava dalgasının her birini daha olası ve daha yoğun hale getirdi ve durum zamanla kötüleşti." dedi.
Guardian gazetesine konuşan Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi'nden Araştırma Direktörü Dr. Davide Faranda çalışmayı "önemli ve yeni bir adım" olarak niteledi: "(Rapor) Emisyon kaynaklı bu felaketleri mümkün kılan şirketler arasındaki noktaları birleştiriyor. Bu köprü, kirleticileri sorumlu tutmak için yasal ve politik eylemler için bir temel taşı olabilir."
Imperial College London'dan Dr. Friederike Otto, "Çalışmanın bulguları muhtemelen bu olayların gerçek ölçeğini küçümsüyor ve gerçek sonuçları muhtemelen çok daha büyük." diye uyardı.
Leipzig Üniversitesi'nden Dr. Karsten Haustein ise, "Bu çalışma, gelecekteki iklim davalarını desteklemek için kullanılabilecek bir ilerleme. Ayrıca, inkar ve bilim karşıtı söylemlerin iklim sorumluluğunu ortadan kaldırmayacağını da hatırlatıyor." ifadelerini kullandı.
Uluslararası "Make Polluters Pay" (Kirletenlere Bedel Ödetin) hareketinin sözcüsü Cassidy DiPaola rapordaki bulguların "mahkeme düzeyinde" kanıt oluşturabileceğini belirterek şunları kaydetti: "Artık belirli sıcak hava dalgalarını işaret edip 'Aramco şunu, ExxonMobil bunu yaptı' diyebiliyoruz. Tek başına emisyonları, normalde olmayacak sıcak hava dalgalarını tetiklediğinde, şirketlerin yönetim kurullarında alınan kararlar yüzünden ölen gerçek insanlardan, başarısız olan gerçek mahsullerden ve acı çeken gerçek topluluklardan bahsediyoruz. İşte mahkemelerin beklediği kanıt. Fatura vadesi geldi, bu kirleticilerin verdikleri zararın bedelini ödeme zamanı geldi."
Columbia Üniversitesi Sabin İklim Değişikliği Hukuku Merkezinden Prof. Michael Gerrard da "henüz hiçbir kirleticinin mahkemede hesap vermediğini ve zorlukların devam ettiğini" belirtti.
Tazminat ve uluslararası sonuçlar
Araştırma doğrultusunda, iklim krizinin yol açtığı zararlardan sorumlu tutulabilecek petrol ve çimento şirketlerinin tazminat ödemek zorunda kalabileceği tartışılıyor. Çalışma, kirleticilerin geçmiş emisyonları üzerinden sorumluluk tartışmalarına bilimsel bir temel sunuyor.
Raporun sonunda vurgulanan başka bir veri ise küresel ısınmanın sıcak hava dalgalarını daha sık ve yoğun hale getirerek yılda en az 500 bin kişinin sıcaklık kaynaklı ölümlerine yol açtığıdır.
